Giriş
AQTİ mütəxəssisləri tərəfindən Asiya mənşəli zərərvericinin yaratdığı fəsadlar araşdırılıb
10 Noyabr 2022 14:09
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri tərəfindən Asiya uzunbığ böcəyinin (Anoplophora glabripennis) ekspress risk təhlili həyata keçirilib. Təhlilin nəticələrinə əsasən, Azərbaycanda aşkar olunmayan bu zərərverici dünyanın bir sıra ölkələrində bitkilərə ciddi ziyan vurur.
Belə ki, Asiya uzunbığ böcəyinin vətəni Şərqi Asiyadır. Bu zərərverici Çində geniş yayılıb. Koreya yarımadası və Tayvan ərazisi də Asiya uzunbığ böcəyinin təbii arealına daxildir. Zərərverici qablaşdırılmış taxta materialların beynəlxalq ticarəti zamanı təsadüfən Şimali Amerika materikində yerləşən Amerika Birləşmiş Ştatları (ABŞ) və Kanadaya, eləcə də Avropaya keçib. Bu zərərverici Şimali Amerika materikində rəsmi olaraq 1996-cı ildə qeydə alınıb. Avropa ölkələrindən isə ilk dəfə Avstriyada 2001-ci ildə aşkar olunub. Zərərvericinin Azərbaycanda aşkar edilməsi ilə bağlı rəsmi məlumat qeydə alınmayıb.
Ümumilikdə, bu zərərverici 50-dən çox enliyarpaqlı ağac növünə ziyan vurur. Çində Asiya uzunbığ böcəyinə əsasən qovaq (Populus spp.) cinsinə aid olan P.nigra, P.deltoides və Çin hibridi P.canadensis x P.dakhuanensis bitkilərində rast gəlinir. Bundan başqa, zərərvericinin ziyan vurduğu bitkilərə söyüd, qızılağac, alma, tut, gavalı, armud, akasiya, qovaq, ağcaqayın, tozağacı, qarağac və çinar daxildir.
Adətən, Asiya uzunbığ böcəyi inkişaf dövrünü 1 ildə tamamlayır. Lakin iqlim və qidalanma şəraitindən asılı olaraq, bu müddət 2-3 ilədək uzana bilər. Zərərvericinin inkişaf etməsi üçün orta illik temperatur həddi minimum 10, maksimum 35 dərəcədir. May-iyul ayları bu zərərvericinin ən aktiv olduğu dövrdür. Hər yarığa biri olmaqla, dişi fərd orta hesabla 30-32 yumurta qoyur. Zərərverici yumurta, sürfə və pup mərhələlərində qışlaya bilir. İnkişaf dövründən sonra Asiya uzunbığ böcəyinin yetkin fərdləri 40 günə qədər yaşayır.
Asiya uzunbığ böcəyinin sirayətlənməsi yumurtaqoyma və yaratdığı dəlikləri vasitəsilə aşkar edilə bilər. Sürfələr ağacın gövdəsinə, budaqlarına və oduncağa çox ciddi ziyan vurur. Uzunmüddətli sirayətlənmə və zərərvericinin populyasiya sıxlığı çox vaxt ağacların tamamilə məhvinə səbəb olur.
Asiya uzunbığ böcəyinin sürfələri ilə sirayətlənmiş qovaq ağacları əmtəə dəyərinin 46 faizini itirir. Şimali Amerika materikində və Avropada bu zərərverici parkların salınmasında istifadə olunan dekorativ bitkilər və ağaclar üçün ciddi zərərverici hesab edilir.
Dünyada ən çox yayılmış 100 zərərvericidən biri hesab olunan Asiya uzunbığ böcəyi bir sıra ölkələrin iqtisadiyyatına külli miqdarda ziyan vurur. Zərərvericinin Çin Xalq Respublikasına ildə təxminən 10 milyard yuan (1,5 milyard dollar) iqtisadi ziyan vurduğu təxmin olunur. Bu da Çində meşə zərərvericilərinin yaratdığı iqtisadi zərərin 12 faizini təşkil edir. Asiya uzunbığ böcəyinin ABŞ-a 669 milyard dollar iqtisadi zərər vurduğu müəyyən olunub.
Ona görə də, bu kimi zərərvericilərin ölkə ərazisində yayılmasının qarşısının alınması istiqamətində Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin mütəxəssisləri tərəfindən mütəmadi olaraq, fitosanitar monitorinqlər həyata keçirilir və müvafiq qabaqlayıcı tədbirlər görülür.
Oxşar xəbərlər
“Bitki sağlamlığı haqqında” Qanun layihəsinin ictimai müzakirəsi davam edir
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) tərəfindən yeni hazırlanan “Bitki sağlamlığı haqqında” Qanun layihəsinin bu sahədə elmi tədqiqatlar aparan alim və mütəxəssislərlə ictimai müzakirəsi təşkil edilib. Müzakirə zamanı AQTA rəsmisi Elxan Mikayılov yeni Qanun layihəsinin hazırlanmasında əsas məqsədin ölkədə bitki sağlamlığının təmin edilməsi, fitosanitar nəzarət və fitosanitar xidmətlərin hüquqi əsaslarının müəyyən edilməsi, bu sahədə fəaliyyət göstərən subyektlər arasında münasibətlərin tənzimlənməsi olduğunu bildirib. Qanun layihəsində yer alan elmi-tədqiqat institutları, təhsil müəssisələri, alimlər, tədqiqatçılar və məsləhətçilər tərəfindən elmi araşdırmalar zamanı aşkarlanan zərərli orqanizmin ərazidə mövcudluğuna dair məlumatın verilməsi qaydası, Azərbaycan Respublikasının ərazisində zərərli orqanizmlərin aşkarlanmasına dair mümkün mənbələrdən məlumatların çevik toplanması, dəqiqləşdirilməsi, zərərli orqanizmin identifikasiyası və mövcudluğunun təsdiqi qaydaları, ümumi monitorinqlə bağlı elmi-tədqiqat müəssisələrindən, universitetlərdən, ictimai təşkilatlardan, alimlərdən, tədqiqatçılardan, məsləhətçilərdən, elmi jurnallardan məlumatların toplanması və təhlili ilə bağlı müddəalar ətraflı müzakirə edilib. Görüşdə Qanun layihəsində yer alan anlayışlar, yeni terminlər, laboratoriyalarda zərərli orqanizmin identifikasiyasının həyata keçirilməsi, mövcudluğunun və yayılma vəziyyətinin rəsmi təsdiqi qaydası, risk qiymətləndirmələrinin aparılmasında alim və mütəxəssislərin yaxından iştirakının məqsədəuyğunluğu, o cümlədən inteqrir mübarizə ilə bağlı alimlərin rəy və təklifləri dinlənilib. Qanun layihəsinin hazırlanmasının ölkədə bitki sağlamlığı sahəsində mövcud olan problemlərin həllində mühüm addım olması alim və mütəxəsislər tərəfindən xüsusi vurğulanıb. Görüşdə digər maraq doğuran suallar cavablandırılıb.
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən elan edilən bu günün məqsədi bitki sağlamlığının qorunmasının qlobal miqyasda əhəmiyyətini vurğulamaq və bu sahədə ictimaiyyəti maarifləndirməkdir. Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən ölkəmizdə bitki sağlamlığının qorunması, həmçinin xəstəliklərin, zərərvericilərin vaxtında aşkarlanaraq onlara qarşı effektiv mübarizə tədbirlərinin görülməsi məqsədilə mütəmadi tədbirlər həyata keçirilir. Qida zəncirinin əsas elementlərindən olan bitki sağlamlığı sahəsində hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində AQTA tərəfindən yeni “Bitki sağlamlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsi hazırlanıb. Qanun layihəsinin məqsədləri əsasəsn bitki xəstəliklərinə qarşı mübarizə metodlarını daha da təkmilləşdirmək, pestisidlərin, aqrokimyəvi maddələrin düzgün istifadəsini nəzarət altına almaq, kənd təsərrüfatı məhsullarının beynəlxalq tələblərə uyğunluğunu təmin etməkdir. Həmçinin bitki sağlamlığının təmin olunmasında Azərbaycan Qida Təhlükəsizlyi İnstitutunun ixtisaslaşmış laboratoriyaları xüsusi rola malikdir. Mərkəzi Fitosanitar Laboratoriyasında entomoloji, herboloji, fitohelmintoloji, mikoloji, bakterioloji və virusoloji ekspertizalar aparılır. Kompleks Tədqiqatlar Laboratoriyasında beynəlxalq metodlardan istifadə edilərək, pestisid və aqrokimyəvi maddələrin laboratoriya sınaqları həyata keçirilir. Milli Referens Laboratoriyasında meyvə-tərəvəz məhsullarında pestisidlərin qalıq miqdarları təyin olunur. Eyni zamanda Xaçmaz, Lənkəran və Tovuz Regional Sınaq Laboratoriyalarında bitki xəstəliklərinin aşkar olunması istiqamətində ən müasir laborator sınaqlar həyata keçirir. Eləcə də fitosanitar sahədə nəzarətin daha da gücləndirilməsi və işin səmərəli təşkili məqsədilə Səyyar Fitosanitar Laboratoriya fəaliyyət göstərir.
Bitki sağlamlığının qorunması istiqamətində tədbirlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmlərdən qorumaq və onların mənbələrini vaxtında aşkarlamaq məqsədilə karantin nəzarətində olan materiallarda müntəzəm olaraq müşahidələrin aparılması, fitosanitar ekspertizaların keçirilməsi və profilaktik tədbirlərin görülməsi istiqamətində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin müfəttişləri tərəfindən fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir. Milli Monitorinq Planı çərçivəsində Agentliyin Şəki-Zaqatala regional bölməsinin əməkdaşları tərəfindən ilkin istehsal təsərrüfatlarında keçirilmiş fitosanitar monitorinqlər zamanı simptomlu bitki hissələrindən nümunələr götürülərək laborator müayinələrə cəlb edilib. Müayinələr nəticəsində Şəki rayonunun Öryət və Çeşməli kəndləri ərazisində yerləşən tumlu-çəyirdəkli meyvə bağlarında karantin tətbiq edilən göbələk mənşəli Qonur monilioz çürümə xəstəliyi aşkarlanıb. Monitorinq zamanı həmçinin bağçılıq təsərrüfatlarında Qəhvəyi mərmər bağacığı, Şaftalı meyvəyeyəni, Qərb çiçək tripsi və Şərq meyvəyeyəni kimi karantin tətbiq edilən zərərvericilərin mövcudluğunu müəyyənləşdirmək məqsədilə feromon tələlər asılıb. Sahə aqronomu və texniki işçilərlə söhbətlər aparılıb, zərərvericilərlə mübarizə üsulları əks olunan maarifləndirici çap materialları paylanıb. Eyni zamanda təsərrüfat sahiblərinə və işçilərə pestisid və aqrokimyəvi maddələrin saxlanması, daşınması, tətbiq reqlamenti, o cümlədən istifadəsi zamanı təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunması barədə tövsiyələr verilib.
