Bir neçə gün əvvəl Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən ölkədə qida təhlükəsizliyinin təmin edilməsi istiqamətində istehlaka yararsız 1560 kq bal məhsulu qanunvericiliyə uyğun olaraq utilizasiya və məhv edilib. Bu məhsulların laborator analizləri zamanı təbii olmadığı, keyfiyyətinin aşağı olduğu, həmçinin tələblərə uyğun saxlanılmadığı məlum olub. Laboratoriyada balın analizləri zamanı bir çox vacib göstəricilərə diqqət yetirilir. Balın təbiiliyi, saxlanma və emal şəraiti, həmçinin arıçılıqda istifadə olunan pestisidlərin təsiri qiymətləndirilir. İlk növbədə balda prolinin səviyyəsi yoxlanılır. Bu amin turşusunun səviyyəsi yüksək olan məhsul təbii və keyfiyyətli hesab edilir. Çünki prolin balın təbii olduğunu göstərən əsas göstəricilərdən biridir və məhsulun saflığını təsdiqləyir. Balın həm təbii, həm də təzə olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün məhsulun fermentativ aktivliyini ölçən diastaza ədədinin müayinəsi aparılır. Əgər diastaza ədədi aşağıdırsa və ya mövcud deyilsə, bu, balın qeyri-təbiiliyini və ya keyfiyyət göstəricilərinin normaya uyğun olmadığını göstərə bilər. Balın saxlanma və emal şəraitini göstərən kimyəvi göstərici olan hidroksimetilfurfuralın (HMF) da müayinəsi həyata keçirilir. Bu göstəricinin yüksək olması məhsulun uzun müddət düzgün saxlanmadığını və ya təbii xüsusiyyətlərini itirdiyini göstərir. Balın arıçılıqda istifadə edilən pestisid olan amitrazla bağlı müayinələri də aparılır. Amitraz düzgün və təlimata uyğun istifadə edildikdə, arı ailələrini qorumağa kömək göstərir. Lakin balda qalıq miqdarı qalarsa, bu, insan sağlamlığı üçün risk yarada bilər. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, laboratoriyalarda müayinə olunmuş, müvafiq tələblərə cavab verən, keyfiyyətli və təhlükəsiz bal insan orqanizmi üçün çox faydalıdır.

Bayram süfrəsi üçün yemək, salat və şirniyyatları lazım olan miqdarda hazırlamaq tövsiyə edilir. Belə ki, bayram vaxtı istehlak edilməyən yeməklər bəzən israf olunmaması üçün sonrakı günlərə saxlanılır. Dəfələrlə qızdırılıb bayat şəkildə istehlak olunan yeməklərin isə orqanizmə bir sıra mənfi təsirləri ola bilər. Ona görə də bayram üçün hazırlanan qidaların istehlakı zamanı daha diqqətli olmaq lazımdır. Mütəxəssislər bildirirlər ki, yumurta, balıq, ət, göbələk kimi məhsullardan hazırlanmış yeməklər iki saatdan artıq açıq şəraitdə qalmamalı, daha sonra soyuducuda saxlanılmalıdır. İsti yeməklər soyuducuya yerləşdirilməmişdən əvvəl otaq temperaturuna qədər soyudulmalıdır. Bəzi qidaların isidilərək yenidən istehlakı, ümumiyyətlə, tövsiyə edilmir. Belə ki, toyuq əti ya təzə bişmiş, ya da soyuq halda istehlak olunmalıdır. Kartof, çuğundur, ispanaq kimi tərəvəzlər, ən əsas da göbələklər bişirildikdən sonra yenidən qızdırıldıqda qida dəyərini itirdiyi üçün bu məhsulların təzə-təzə bişirilib istehlak edilməsi daha məqsədəuyğundur. Yeri gəlmişkən, yeməklərin xarab olub-olmadığını dad və ya qoxu vasitəsilə müəyyən etmək hər zaman mümkün olmur. Qida zəhərlənməsinə səbəb olan bəzi bakteriyalar var ki, onlar qidanın qoxusunu və dadını korlamadan belə çoxala bilir, hətta bəziləri toksin ifraz edir. Belə bakteriyalar dəniz məhsulları, süd və süd məhsulları, tortlar və digər kremli şirniyyatlarda daha tez çoxala bildiyi üçün ən çox qida zəhərlənmələri də məhz bu qidalar düzgün saxlanılmadıqda və təkrar isidilərək istehlak edildikdə baş verir. Bayat yeməklər kimi, bayat çayın da orqanizmə ziyanı var. Çünki dəmlənmiş köhnə çay bütün faydalı xüsusiyyətlərini itirməklə yanaşı, insan orqanizminə mənfi təsir göstərə bilir. Qeyd edək ki, sadalanan mənfi halların baş verməməsi üçün yeməkləri qədərində hazırlamaqla yanaşı, bişirilmə tarixi bilinməyən yeməklər də istehlak edilməməlidir.

Bayram günlərində qidalanmaya xüsusi diqqət yetirilməlidir. Çeşid-çeşid yeməklərin, növbənöv salat və şirniyyatların hazırlandığı bu günlərdə xoşagəlməz halların baş verməməsi üçün yemək hazırlanarkən və qidalanma zamanı 6 qızıl qaydaya əməl edilməsi vacibdir. Bunlar aşağıdakılardır: 1. Şəxsi gigiyena qaydalarına əməl edilməlidir: yemək hazırlamamışdan əvvəl və sonra əlləri yumaq, mətbəx ləvazimatları və səthləri daim təmiz saxlamaq lazımdır. 2. Yemək hazırlanan xammal təhlükəsiz olmalıdır: yeməklərin hazırlanmasında istifadə edilən xammalların təzə və keyfiyyətli olması mühümdür. Məhsulların istehsal və son istifadə tarixlərini yoxlamaq vacibdir. 3. Qidaların saxlanma qaydasına riayət olunmalıdır: qidaların düzgün saxlanması onların həm keyfiyyəti, həm də təhlükəsizliyi üçün vacibdir. Soyuducuya qoyulmalı olan qidalar otaq temperaturunda uzun müddət saxlanmamalıdır. 4. Çarpaz çirklənməyə yol verilməməlidir: bişmiş qidaları çiy qidalardan ayrı saxlamaq lazımdır. Bişmiş və çiy qidalar arasında çarpaz çirklənmənin qarşısını almaq üçün ayrı-ayrı doğrama lövhələri və bıçaqlardan istifadə edilməlidir. 5. Temperatura nəzarət olunmalıdır: ət və ət məhsullarının donunun açılması prosesini və bişirmə temperaturunu düzgün seçmək çox əhəmiyyətlidir. 6. Qida alarkən diqqətli olmaq lazımdır: Bayram süfrəsində xüsusi yer tutan balıq alarkən məhsulun təzəliyindən əmin olmaq vacibdir. İstehlakçılarlar hazır yeməkləri alarkən onların istehsal və son istifadə tarixləri ilə tanış olmalıdırlar. Allergiyası olan şəxslər isə qidaların tərkibindəki inqridiyentlərə diqqət yetirməlidirlər. Ümumiyyətlə alış-veriş zamanı tez xarab olan soyudulmuş və dondurulmuş məhsulları sonda almaq məsləhət görülür. Çünki belə qidalar bakteriyaların çoxalması üçün əlverişli mühit hesab edilir.

İnsanlar meyvə - tərəvəzlərdən, eləcə də ət və balıq məhsullarından il boyu istehlak etmək məqsədilə məişət şəraitində konservləşdirmə və ya hisəvermə üsullarından istifadə edirlər. Bu kimi proseslərin düzgün aparılmaması qida təhlükəsizliyi ilə bağlı ciddi riskləri ortaya çıxarır. Belə hallarda “botulizm” adlanan qida zəhərlənmələri baş verə bilər. Botulizmin ilk əlamətləri bəzən qısa – bir neçə saat, bəzən 1-3 gün davam edən inkişaf dövründən sonra təzahür edir. İlkin simptomlar həzm sistemi ilə əlaqəli olsa da, xəstəlik irəlilədikcə toksin sinir sisteminə ciddi təsir göstərir. Simptomlara ağızda quruluq, qusma, mədəaltı nahiyədə ağrılar, bulanıq görmə, udma və nitq qabiliyyətində pozğunluq, xəstəliyin son fazasında isə diafraqma və tənəffüs əzələlərinin iflici ilə əlaqədar tənəffüs funksiyasının pozulması aiddir. Dövlət tibb müəssisələrindən daxil olan məlumata əsasən, 2024-cü ilin 11 ayı ərzində Azərbaycanda 36 nəfər botulizmə məruz qalıb ki, bu da ev şəraitində konservləşdirilmiş məhsulların istehlakı nəticəsində baş verib. Botulizmin baş verməməsi üçün məhsulların ev şəraitində konservləşdirilməsi zamanı sanitar-gigiyenik qaydalara riayət edilməli, sterilizasiya düzgün aparılmalı və məhsullar doğru şəraitdə saxlanılmalıdır. Eyni zamanda ev şəraitində hazırlanan konservləşdirilmiş məhsulların kütləvi tədbirlərdə istifadə edilməsi yolverilməzdir.

Uşaqlar üçün içərisində müxtəlif şirniyyatlar olan Yeni il hədiyyə qutularını alan zamanı son dərəcə diqqətli olmaq lazımdır. İlk növbədə hədiyyə qutularını mağazalardan, yarmarkalardan və digər rəsmi satış yerlərindən almaq məsləhət görülür. Həmçinin bilmək lazımdır ki, belə qutuların üzərində içərisindəki məhsulların deyil, həmin qutuların qablaşdırılma tarixi yazılır. Ona görə də istehlakçılara hədiyyə qutuları alarkən içərisindəki qida məhsullarının aydın və oxunaqlı şəkildə etiketlənib-etiketlənmədiyinə, istehsal tarixinə, adına, əmtəə nişanına, xalis çəkisinə, qida dəyərliliyinə, eləcə də istehsalçı müəssisənin adına, ünvanına və digər məlumatlara diqqət yetirmək tövsiyə edilir. Bununla yanaşı, Yeni il hədiyyə qutularını seçərkən onların qablaşdırılmasının deformasiya olunmadığına, əzilmədiyinə, korlanmadığına fikir vermək lazımdır. Eyni zamanda yadda saxlamalıyıq ki, hədiyyə qutularının içərisinə xüsusi saxlanma şəraiti tələb edən, müvafiq temperatur rejiminə diqqət yetirilmədiyi təqdirdə xarab olma ehtimalı yüksək olan yoqurtlar, kremli qənnadı və kəsmik içlikli məmulatlar yerləşdirilməməlidir. Sadalananlarla yanaşı, hər bir istehlakçı ticarət yerlərindən aldığı Yeni il hədiyyə qutularının içərisindəki məhsulların təhlükəsizliyini təsdiqləyən sənədləri tələb edə bilər. Bəzi hallarda qutuların üzərində içərisindəki məhsullara dair siyahı yerləşdirilir. Siyahı olmadığı təqdirdə, qutuların içərisindəki məhsullarla tanış olmaq üçün satıcıya müraciət etmək tövsiyə olunur. İstehlakçı məhsulu aldıqda, mütləq şəkildə satıcıdan kassa qəbzini də tələb etməlidir. Qeyd edək ki, məhsulların keyfiyyəti ilə yanaşı, onların düzgün istehlakı da əsas şərtlərdəndir. Valideynlər məhsulların uşaqlar tərəfindən istehlak edilmə miqdarına diqqət yetirməlidirlər. Çünki ən keyfiyyətli şokolad, konfet və marmeladların belə həddindən artıq istehlakı uşaqlarda diatez, karies və müxtəlif problemlərə səbəb ola bilər. Qeyd edilənlərlə yanaşı, vətəndaşlardan xahiş olunur ki, Yeni il hədiyyə qutularındakı qida məhsullarının tərkibi, yararlılıq müddəti, saxlanma şəraiti və digər hallarla bağlı şübhələr yaranacağı təqdirdə, bu barədə Azərbaycan Respublikası Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin “1003-Çağrı Mərkəzi”nə məlumat versinlər.

Müasir dövrdə geniş yayılmış allergik xəstəliklərin yaranmasına digər faktorlarla yanaşı, qidalar da təsir göstərir. Hazırda dünya əhalisinin 2.5%-i qida allergiyasından əziyyət çəkir. Qida allergiyası tərkibində allergenlər olan qida məhsullarının istehlakı zamanı immun sisteminin spesifik reaksiyası nəticəsində yaranır. Bu reaksiya immunoqlobulin E antitelinin iştirakı ilə baş verir. Qida məhsullarının səbəb olduğu anaflaksiya isə ciddi allergik reaksiya olub, qəflətən əmələ gəlir. Anaflaksiya ölümlə nəticələnə bilər. Qida allergiyasının simptomları adətən tərkibində allergenlər olan qidanın istehlakından sonra özünü büruzə verir. Dəridə qızartılar, səpgilər, qaşınma, üz, dil və dodaqlarda şişkinlik, qusma, diareya, qarın nahiyəsində spazmalar, öskürək, başgicəllənmə, nəfəsalmada çətinlik, huşun itməsi və bu kimi digər hallar isə allergik reaksiyalara aiddir. Allergik reaksiyalara 170 növ qida məhsulunun səbəb olduğu müəyyən edilib. Bunlardan süd, yumurta, çərəzlər, dəniz məhsulları, buğda, soya və küncüt toxumu tərkibində allergenlər olan əsas qidalar sırasına aid edilir. İnək südünə qarşı allergiya 2 yaşlı uşaqlar arasında ən geniş yayılmış allergiyadır. Bu allergiyanın klinik əlamətlərinə allergik rinit, astma və atopik dermatit aiddir. İnək südünə qarşı allergiyası olan şəxslərdə bu məhsulun istehlakından 5-30 dəqiqə sonra allergiya əlamətləri yaranır Bu ödem, səpgilər, qusma, nadir hallarda anaflaksiya, həmçinin bağırsaqlarda pozğunluq, diareya, qusma və bağırsaq divarının iltihabı ilə təzahür edə bilər. Yumurtaya qarşı allergiya da uşaqlar arasında geniş yayılıb. Bu allergiyadan erkən yaşlı uşaqların 1-2 %-i əziyyət çəkir. Yumurtaya qarşı allergiya adətən aeroallergenlərə qarşı həssaslığa gətirib çıxarır. Bu da astma xəstəliyinin inkişafına şərait yaradır. Bu tipli allergiyası olan şəxslərdə həzm sistemi pozuntuları, məsələn, qarın nahiyəsində ağrılar, eyni zamanda dəridə səpgilər, respirator problemlər, nadir hallarda anaflaksiya əlamətləri özünü göstərir. Allergik reaksiya yumurta zülalına qarşı olur. Adətən bu allergiyaya səbəb olan zülalların əksəriyyəti isə yumurtanın ağında olur. Qoz, fındıq, badam, fıstıq, yerfındığı və digər çərəzlər də tərkibində allergenlər olan qidalar hesab edilir. Bəzi allergiyalardan fərqli olaraq çərəzlərə qarşı yaranan allergiya insanın ömrü boyu qalır. Bu allergiya ciddi fəsadlara səbəb olmaqla, anaflaksiya halları 50% təşkil edir. Yerfındığı ölümcül reaksiyalara səbəb ola biləcək allergenlərə aiddir. Yerfındığına qarşı allergiyadan uşaqların 4-8, yetkin insanların 1-2 %-i əziyyət çəkir. Dəniz məhsullarına qarşı allergiya balıq, krevet, xərçəng, omar, kalmar və ikitaylı molyuskların tərkibindəki zülalların orqanizmə təsiri ilə xarakterizə edilir. Bu allergik reaksiyalara səbəb olan ən əsas zülal tropomiozin zülalı hesab edilir. İmmun cavaba səbəb ola bilən digər zülallara isə arginin, kinaza və miozinin yüngül zəncirləri aiddir. Bəzi hallarda dəniz məhsullarına qarşı allergiyanı dəniz məhsulları çirkləndiricilərinin (məsələn, bakteriya, virus və ya parazitlər) yaratdığı yan təsirlərdən fərqləndirmək çətin olur. Bu, əlamətlərin oxşar ola bilməsi ilə bağlıdır. Belə ki, hər iki halda həzm sistemində pozuntular, qusma, diareya, qarın nahiyəsində ağrılar müşahidə edilə bilər. Buğdaya qarşı allergiya bu məhsulun tərkibindəki qliadin və qlüten zülallarına qarşı reaksiyadır. Digər qida allergiyalarında olduğu kimi, buğdaya qarşı allergiya da həzm prosesində pozuntuya, qusmaya, səpgiyə, ödemə, daha ağır hallarda isə anaflaksiyaya səbəb ola bilər. Daha çox azyaşlı uşaqlarda allergik reaksiyalara səbəb olan soyanın istehlakı qaşınma, burunda axıntı, ağızda səpgilər, nəfəsalmada çətinlik və astma kimi halların yaranmasına gətirib çıxarır. Nadir hallarda anaflaksiya da baş verə bilər. Müəyyən edilib ki, inək südünə qarşı allergiyası olan uşaqlarda soyaya qarşı da allergiya olur. Son zamanlar küncüt toxumuna qarşı allergiyaya da insanlar arasında tez-tez rast gəlinir. Belə ki, küncüt toxumunun istehlakı insanlarda allergik reaksiyaya, hətta ölümlə nəticələnən anaflaktik reaksiyaya səbəb olur. Ərik, şaftalı, alma, armud, banan, avakado, kivi, sarımsaq, soğan, turp, kök, çuğundur, kətan və xardal toxumları, kərəviz, çobanyastığı və digərləri də insanlarda allergik reaksiyalara səbəb ola bilər. Ümumiyyətlə, istənilən meyvənin allergiyaya səbəb olması mümkündür. Lakin allergiya baxımından bütün meyvələr eyni dərəcədə təhlükəli deyil. Belə ki, yaşıl rəngli meyvələr az, sarı olanlar orta, qırmızı və narıncı meyvələr isə yüksək allergenlərə malikdir. Həmçinin emal edilmiş qida məhsullarına dad keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması və zülal tərkibinin artırılması üçün əlavə olunan kazein, laktoza və albumin kimi zülallar da allergiya yarada bilər. Belə allergenlərin qidanın tərkibində olub-olmadığını müəyyənləşdirmək üçün etiketlənmədə bu məlumatara diqqət yetirilməsi vacib hesab edilir. Avropa Komissiyasının müvafiq qərarına əsasən, məhsulların etiket məlumatlarında allergiya əmələ gətirən 12 qida məhsulunun adı qeyd olunmalıdır. Bunlara buğda, həmçinin tərkibində qlüten olan digər dənli bitkilər, ikitaylı molyusklar (midi, ilbiz, kalmar), xərçəngkimilər (krevet, omar, xərçəng), yumurta, balıq, yerfındığı, qərzəkli meyvələr (badam, qoz, fındıq, püstə və digərləri), soya, süd (laktoza da daxil olmaqla), xardal, küncüt toxumu və kərəviz daxildir. Amerika Birləşmiş Ştatlarında da qida məhsullarının etiketində allergen hesab edilən istənilən inqrediyentin adının yazılması tələbi mövcuddur. “Qida təhlükəsizliyi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 17.2.1-ci maddəsinə əsasən də istehlakçıya qida məhsullarının tərkibindəki allergenlər barədə dolğun məlumatlar verilməlidir. Hər hansı qidanın qəbulu nəticəsində yaranan allergik reaksiyalar tənəffüs və ya ürək-damar çatışmazlıqları ilə ağırlaşdıqda, insan həyatı üçün təhlükəli ola bilər. Ona görə də allergiyadan əziyyət çəkən insanlar allergenlərin və onlardan hazırlanan qida məhsullarının istehlakından çəkinməlidirlər. Məqalə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin Maarifləndirmə sektorunun müdiri Aynur Heydərova tərəfindən hazırlanıb

Azərbaycanda əhali tərəfindən qoyun əti daha çox istehlak edildiyi üçün ölkəmizdə qoyunçuluğa xüsusi diqqət yetirilir. Yetişdirilən qoyun cinslərinin ət, süd, pendir, dəri, piy və yunundan istifadə edilir. Təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, yüksək məhsuldarlığına və digər müsbət keyfiyyətlərinə baxmayaraq, son illərdə respublikamızda qoyunçuluğun inkişaf dinamikasında azalma müşahidə edilib. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı Təşkilatı ilə Azərbaycan arasındakı Tərəfdaşlıq Proqramı çərçivəsində reallaşdırılan “Qoyunçuluğun davamlı inkişafı və ərzaq məhsullarının istehsalı üzrə dəyər zəncirinin yaradılması və həyata keçirilməsi” layihəsi üzrə hazırlanan hesabatda Azərbaycanda qoyun populyasiyasının inkişaf dinamikasındakı azalmanın bir sıra səbəblərlə bağlı olduğu göstərilib. İqlim dəyişiklikləri və torpaqların deqradasiyası və tələblə təklifin dəyişməsi fonunda tələbin artması ilə yanaşı, ən narahatedici məqamlardan biri də təəssüf hissi ilə qeyd edək ki, əhalinin damaq dadı və ət seçimində əsasən quzu ətinə üstünlük verməsidir. Bu da nəticə etibarilə qoyunçuluğun inkişaf perspektivlərinə mənfi təsir göstərir. Qeyd edək ki, qoyun ətinin qida dəyəri tərkibindəki əzələ və piy toxumasının nisbətindən asılı olaraq dəyişir. Müəyyən yaşa çatmış qoyun ətinin tərkibindəki zəngin zülallar sayəsində qoyun əti dadlı və şirəli olmaqla yanaşı, həm də tez həzm olunur. Araşdırmalar göstərir ki, qoyun ətinin tərkibi quzu əti ilə müqayisədə Ca, P, Na, K, Cl, J, Zn, Co, Cu, Ni, Fe, Mn, Mo, F, S, Se və digər makro və mikroelementlər, B1, B2, B3, B6, B12, A, K, E, D, biotin, fol turşusu və başqa vitaminlər, həmçinin digər bioloji aktiv maddələrlə daha zəngindir. Beləliklə, insan orqanizmi üçün zəruri sayılan qida maddələri və digər komponentlərlə zəngin olan yetkinlik və sonrakı yaş mərhələlərindəki qoyunun əti cinsi yetişkənlik dövründə, yəni 6-12 aylıqda olan quzu əti ilə müqayisədə istehlak üçün daha faydalı hesab edilir.

Pomidor minalayıcı güvəsi 1917-ci ildə Cənubi Amerikada aşkar edilib və hazırda dünyanın bir çox, o cümlədən də Şimali Amerika və Aralıq dənizi hövzəsi ölkələrində geniş yayılıb. Azərbaycanda bu zərərverici ilk dəfə 2010-cu ildə Abşeron rayonu ərazisində qeydə alınıb. Pomidor minalayıcı güvəsi açıq və örtülü şəraitdə becərilən pomidor bitkisinin başlıca zərərvericisidir. Sürfələri pomidor bitkisinin kökü istisna olmaqla, bütün vegetativ və generativ orqanlarına ziyan vurur. Yumurtadan çıxan sürfə meyvə, yarpaq, saplaq və gövdəyə girərək iki epidermis arasındakı parenxima toxuması ilə qidalanır. Sürfənin yarpaqda açdığı “minalar” və ya “lağımlar” geniş olub şəffaf boşluq kimi görünür. Pomidor minalayıcı güvəsi əsasən, yetişməmiş meyvələrə üstünlük verir və meyvənin kasa yarpaqlarından içəriyə daxil olur. Zərərvericinin meyvədə açdığı “yollar” nizamsız olub, meyvənin hər tərəfində görünür. Belə meyvələr istehlak dəyərini itirir. Zədələnmiş toxumalar daha sonra nekrotik qəhvəyi rəngli ləkələrə çevrilərək quruyur. Pomidor minalayıcı güvəsinin birbaşa fitosanitar riski pomidorun, eləcə də bibər, badımcan kimi digər qida bitkilərinin istehlak əhəmiyyətli tərəvəz bitkiləri olması ilə əlaqədardır. Yayılma arealının sərhədləri dəqiqləşdirildikdən sonra yayıldığı ərazilərdə karantin elan olunaraq təcrid və ləğvedici tədbirlərin aparılmasına, ocaqların tamamilə məhv edilməsinə və ya müəyyən ərazidə nəzarətdə saxlanılmasına səbəb ola bilər. Konkret ərazidə yayılması və ləğvedici tədbirlərin aparılması barədə beynəlxalq qurumlara məlumat verildiyi halda, bitkiçilik məhsullarının ixracı zamanı bir sıra ölkələr tərəfindən idxal olunan məhsulların pomidor minalayıcı güvəsindən azad istehsal sahəsindən olması tələbi irəli sürülə bilər. Lakin karantin elan olunmaması, ocaqlarda təcrid və ləğvedici tədbirlərin aparılmaması zərərli orqanizmin sürətlə yayılmasına, kütləvi məhsul itikisinə səbəb olmaqla yanaşı, idxalçı ölkələrdə aşkar edildikdə, Bitki Karantini və Mühafizəsi üzrə Beynəlxalq Konvensiyanın tələblərinə riayət olunmaması kimi qiymətləndirilir.

Ana südü körpələr üçün əvəzedilməz və ideal qida hesab olunur. Bu qida sağlam böyümə və inkişaf üçün onları lazım olan enerji və qida maddələri ilə təmin edir. Ana südü 6 ayadək olan körpələrin qidalanması üçün “qızıl standart” hesab olunur. Bu qida ilk 6 ayda onların orqanizminin ehtiyac duyduğu enerji və qida maddələrinin hamısını qarşılayır. 6 aydan 12 ayadək olan müddətdə ana südü uşaqların sadalanan ehtiyaclarının yarısını, 13 aydan 24 ayadək olan müddətdə üçdə birini ödəyir. Vaxtından əvvəl doğulan körpələrdə isə bu qida demək olar ki, onların həyatının mühafizəsini təmin edir. Belə körpələr üçün ana südünün əsas üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu qida onlarda çəkinin daha yaxşı artmasına, infeksion və iltihabi xəstəliklərin qarşısının alınmasına kömək edir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı tərəfindən körpələrin doğumdan bir saat sonra ana südü ilə qidalandırılması tövsiyə olunur. Bu prosesin 2 yaş və ya daha uzun müddətə davam etdirilməsi məsləhət görülür. Ana südünün tərkibində qidalı maddələrdən əlavə bu maddələri mənimsəməyə kömək edən xüsusi fermentlər də mövcuddur. Məhz bu fermentlər körpələrin orqanizmində yağ, karbohidrat və digər maddələrin həzm olunmasına kömək göstərir. Südün əsas tərkib hissəsini, 80%-dən artığını su təşkil edir. Lakin bu, adi deyil, bioloji aktiv sudur. Ana südündəki su uşaqların orqanizmi tərəfindən tam mənimsənilir. Bu su hətta isti yay günlərində onların suya olan ehtiyacını tam ödəyir. Məhz bu səbəbdən həkimlər yalnız ana südü ilə qidalandırılan körpələrə su, çay və digər mayelər verməyi tövsiyə etmirlər.  Ana südünün komponentlərindən biri də karbohidratlardır. Bu qidada karbohidratların əsas hissəsini laktoza təşkil edir. Məhz laktoza kalsiumun və dəmirin mənimsənilməsinə kömək göstərir. Laktoza körpələrin mərkəzi sinir sisteminin inkişafı üçün vacibdir. Bundan əlavə, laktoza onların bağırsağında lakto- və bifidumbakteriyaların inkişafını stimullaşdırır. Lakto- və bifidumbakteriyalar isə bağırsağa düşən zərərli mikrobların inkişafına maneə yaradır. Nəticədə uşaq bağırsaq infeksiyalarından qorunmuş olur. Bundan əlavə, ana südünün tərkibindəki xüsusi yağ turşuları körpənin, xüsusilə onun beyninin və bağırsağının inkişafı üçün olduqca vacibdir.

Qarğıdalı taxıllar fəsiləsinə aid olan birillik dənli bitkidir. Qarğıdalı bitkisi əsasən Meksikada məşhur olsa da, onun vətəni Mərkəzi və Cənubi Amerika hesab edilir. Əvvəllər ondan bəzək bitkisi kimi istifadə edilsə də, çox keçmədən qiymətli ərzaq və yem bitkisi olaraq geniş becərilməyə başlanılıb. Hazırda qarğıdalı istisevən bitki kimi dünyanın əksər ölkələrində becərilir. Dünyada dənli bitkilər arasında buğdadan sonra ən çox yetişdirilən ikinci bitki hesab olunur.  Bu bitki çoxşaxəli istifadəyə və yüksək məhsuldarlığa malik olmaqla, mühüm dən və yem bitkisidir. Ölkəmiz qarğıdalı bitkisinin becərilməsi üçün əlverişli torpaq-iqlim şəraitinə malikdir. Xüsusilə də günəş-enerji balansı bir ildə eyni sahədən iki dəfə məhsul alınmasına imkan verir. Bu baxımdan qarğıdalı təkrar əkin üçün mühüm bitki sayılır. Qarğıdalı sahələrində aqrotexniki tədbirlərin düzgün və vaxtında aparılması xəstəlik, zərərverici və alaqlara qarşı bitkini effektiv mühafizə etməyə də imkan yaradır. Bir sıra bakterial və göbələk mənşəli xəstəliklər var ki, qarğıdalı bitkisinin inkişafını zəiflədir, ciddi məhsul itkisinə səbəb olur.

Məktəbəqədər yaşlı uşaqların normal inkişafının təmin edilməsi üçün onların yaşlarına və fizioloji vəziyyətlərinə uyğun düzgün qidalandırılması vacib şərtlərdəndir.

İnsanlar yeməli göbələklərdən qədim zamanlardan istifadə edirlər. Bu məhsul zülallar, aktiv fermentlər, bitki şəkərləri, A, C, D, B qrupu vitaminləri, həmçinin selen, kalium, dəmir və sink duzları ilə zəngindir.