Giriş
Şam gövdə nematodunun ekspress risk təhlili həyata keçirilib
25 Oktyabr 2022 12:48
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri tərəfindən Şam gövdə nematodunun ((Bursaphelenchus xylophilus (Steiner & Bührer) ekspress risk təhlili həyata keçirilib. Təhlilin nəticəsinə əsasən, iynəyarpaqlı bitkilər üçün ciddi problemlər yarada bilən bu zərərvericinin ölkə ərazisinə keçməməsi üçün qaydalara ciddi əməl olunması davam etdirilməlidir.
Belə ki, Şam gövdə nematodu (Bursaphelenchus xylophilus) həm də şam solğun nematodu (Pine wood nematode) kimi tanınır. Bu, iynəyarpaqlıların Pinus cinsindəki ağaclara sirayət edən və hətta məhvinə səbəb olan nematod növüdür.
Şam gövdə nematodu ilk dəfə Amerika Birləşmiş Ştatlarında (Florida) şam ağaclarında aşkar edilib. ABŞ və Kanada ilə yanaşı, patogen Meksikada da təsbit olunub. B.xylophilusun Şimali Amerikadan 20-ci əsrin əvvəllərində qablaşdırılmış materiallarla Yaponiyaya aparıldığı ehtimal edilir. Çində B.xylophilus ilk dəfə 1982-ci ildə, Tayvanda 1985-ci ildə, Koreya Respublikasında isə 1988-ci ildə aşkarlanıb. Avropada bu nematod növü ilk dəfə 1999-cu ildə Portuqaliyada tapılıb və Çindən qablaşdırılmış ağac materialı vasitəsilə gətirildiyi müəyyən edilib. Avropa və Rusiya Federasiyasının Uzaq Şərq və Sibir vilayətlərində bu nemotodun B.mucronatus növü geniş yayılıb. Respublikamızda nematodun aşkarlanmasına dair rəsmi məlumat yoxdur.
B.xylophilus əsasən şam ağaclarında (Pinus spp.) yayılıb. Lakin bu zərərverici fıstıq (Fagus sylvatica) və palıd (Quercus robur) bitkiləri ilə də qidalanır. B.xylophilus Bursaphelenchus cinsinin ümumi əlamətlərinə malikdir. Belə ki, nematodlar kiçik və ya uzun nazik formadadır. Şam gövdə nematodunun dişi fərdlərində baş hissə böyük, çıxıntılı və altı dodaqlıdır. Dişi fərdlərin stiletinin uzunluğu 12.6-13.0 mikrondur. Erkək fərdlərin stiletinin uzunluğu 12.6-13.8 mikron, spikulasının uzunluğu isə 18.8-23.0 mikrondur. Yetkin nematodların bədəninin uzunluğu 0,52-1,22 mkm-dir. İynəyarpaqlı bitkilərin B.xylophilus ilə sirayətlənməsi zamanı qətran məhsuldarlığının kəskin azalması, yarpaqların saralması və solması, qəhvəyi rəng alması, daha sonra isə budaqların və bitkinin quruması baş verir. Nematodlar bir bitkidən digərinə Monochamus növləri vasitəsilə yayılır.
B.xylophilusun yayılması əsasən nematodları iynəyarpaqlı ağaclara daşıya və ötürə bilən həşərat vektorları ilə birlikdə qablaşdırılmış ağac materiallarının idxalı zamanı baş verir. Belə ki, yetkin Monochamus sürfələri işlənmiş ağacda bir neçə ay yaşaya və uzun məsafəyə daşına bilir. Bəzən də müxtəlif və işlənməmiş taxta materiallarda canlı tapılır.
Yaponiyada 1940-1950-ci illər arasında nematodların yayılması nəticəsində hər il 1 milyon m3-ə yaxın ağacda itkilər meydana gəlib. Lakin aparılmış mübarizə tədbirləri nəticəsində bu göstərici 500.000 m3-dən aşağı enib. Ölkədə 1980-ci ildə nematoda qarşı mübarizə tədbirləri üçün 35 milyon dollar vəsait xərclənib. Çində 1995-2006-cı illər arasında B.xylophilus nematodu 2,3 milyon ağacı məhv edib. Həmçinin 1998-2017-ci illər arasında B.xylophilus nematodunun sirayətlənməsi nəticəsində Çinin orta illik iqtisadi itkisi 1 milyard dollardan çox olub.
Qeyd edilənlərdən belə bir qənaətə gəlmək olar ki, B.xylophilus nematodunun yayıldığı ölkələrdə yüksək iqtisadi zərər müşahidə edilir. B.xylophilus hazırda dünyada ən çox ziyan verən zərərverici və patogen kimi müəyyən edildiyindən bu nematodun ölkəmizə keçməsi iynəyarpaqlı bitkilər üçün ciddi problemlər yarada bilər. Ona görə də, B.xylophilusun ölkə ərazisinə daxil olmasının qarşısını almaq məqsədilə taxta materialları bu zərərverici ilə sirayətlənməmiş ərazilərdən və yaxud zərərli orqanizmlərdən azad zona, azad istehsal yeri və azad istehsal sahələrindən gətirilməlidir. Eyni zamanda FTBS 15-in tələblərinə cavab verən taxta materiallardan istifadə olunmalıdır.
Şam gövdə nematodu ölkəmizdə aşkar olunduğu təqdirdə, zərərverici ilə sirayətlənmiş qurumuş ağaclar kəsilməli və ya yandırılmalıdır.
Oxşar xəbərlər
“Bitki sağlamlığı haqqında” Qanun layihəsinin ictimai müzakirəsi davam edir
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) tərəfindən yeni hazırlanan “Bitki sağlamlığı haqqında” Qanun layihəsinin bu sahədə elmi tədqiqatlar aparan alim və mütəxəssislərlə ictimai müzakirəsi təşkil edilib. Müzakirə zamanı AQTA rəsmisi Elxan Mikayılov yeni Qanun layihəsinin hazırlanmasında əsas məqsədin ölkədə bitki sağlamlığının təmin edilməsi, fitosanitar nəzarət və fitosanitar xidmətlərin hüquqi əsaslarının müəyyən edilməsi, bu sahədə fəaliyyət göstərən subyektlər arasında münasibətlərin tənzimlənməsi olduğunu bildirib. Qanun layihəsində yer alan elmi-tədqiqat institutları, təhsil müəssisələri, alimlər, tədqiqatçılar və məsləhətçilər tərəfindən elmi araşdırmalar zamanı aşkarlanan zərərli orqanizmin ərazidə mövcudluğuna dair məlumatın verilməsi qaydası, Azərbaycan Respublikasının ərazisində zərərli orqanizmlərin aşkarlanmasına dair mümkün mənbələrdən məlumatların çevik toplanması, dəqiqləşdirilməsi, zərərli orqanizmin identifikasiyası və mövcudluğunun təsdiqi qaydaları, ümumi monitorinqlə bağlı elmi-tədqiqat müəssisələrindən, universitetlərdən, ictimai təşkilatlardan, alimlərdən, tədqiqatçılardan, məsləhətçilərdən, elmi jurnallardan məlumatların toplanması və təhlili ilə bağlı müddəalar ətraflı müzakirə edilib. Görüşdə Qanun layihəsində yer alan anlayışlar, yeni terminlər, laboratoriyalarda zərərli orqanizmin identifikasiyasının həyata keçirilməsi, mövcudluğunun və yayılma vəziyyətinin rəsmi təsdiqi qaydası, risk qiymətləndirmələrinin aparılmasında alim və mütəxəssislərin yaxından iştirakının məqsədəuyğunluğu, o cümlədən inteqrir mübarizə ilə bağlı alimlərin rəy və təklifləri dinlənilib. Qanun layihəsinin hazırlanmasının ölkədə bitki sağlamlığı sahəsində mövcud olan problemlərin həllində mühüm addım olması alim və mütəxəsislər tərəfindən xüsusi vurğulanıb. Görüşdə digər maraq doğuran suallar cavablandırılıb.
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən elan edilən bu günün məqsədi bitki sağlamlığının qorunmasının qlobal miqyasda əhəmiyyətini vurğulamaq və bu sahədə ictimaiyyəti maarifləndirməkdir. Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən ölkəmizdə bitki sağlamlığının qorunması, həmçinin xəstəliklərin, zərərvericilərin vaxtında aşkarlanaraq onlara qarşı effektiv mübarizə tədbirlərinin görülməsi məqsədilə mütəmadi tədbirlər həyata keçirilir. Qida zəncirinin əsas elementlərindən olan bitki sağlamlığı sahəsində hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində AQTA tərəfindən yeni “Bitki sağlamlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsi hazırlanıb. Qanun layihəsinin məqsədləri əsasəsn bitki xəstəliklərinə qarşı mübarizə metodlarını daha da təkmilləşdirmək, pestisidlərin, aqrokimyəvi maddələrin düzgün istifadəsini nəzarət altına almaq, kənd təsərrüfatı məhsullarının beynəlxalq tələblərə uyğunluğunu təmin etməkdir. Həmçinin bitki sağlamlığının təmin olunmasında Azərbaycan Qida Təhlükəsizlyi İnstitutunun ixtisaslaşmış laboratoriyaları xüsusi rola malikdir. Mərkəzi Fitosanitar Laboratoriyasında entomoloji, herboloji, fitohelmintoloji, mikoloji, bakterioloji və virusoloji ekspertizalar aparılır. Kompleks Tədqiqatlar Laboratoriyasında beynəlxalq metodlardan istifadə edilərək, pestisid və aqrokimyəvi maddələrin laboratoriya sınaqları həyata keçirilir. Milli Referens Laboratoriyasında meyvə-tərəvəz məhsullarında pestisidlərin qalıq miqdarları təyin olunur. Eyni zamanda Xaçmaz, Lənkəran və Tovuz Regional Sınaq Laboratoriyalarında bitki xəstəliklərinin aşkar olunması istiqamətində ən müasir laborator sınaqlar həyata keçirir. Eləcə də fitosanitar sahədə nəzarətin daha da gücləndirilməsi və işin səmərəli təşkili məqsədilə Səyyar Fitosanitar Laboratoriya fəaliyyət göstərir.
Bitki sağlamlığının qorunması istiqamətində tədbirlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmlərdən qorumaq və onların mənbələrini vaxtında aşkarlamaq məqsədilə karantin nəzarətində olan materiallarda müntəzəm olaraq müşahidələrin aparılması, fitosanitar ekspertizaların keçirilməsi və profilaktik tədbirlərin görülməsi istiqamətində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin müfəttişləri tərəfindən fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir. Milli Monitorinq Planı çərçivəsində Agentliyin Şəki-Zaqatala regional bölməsinin əməkdaşları tərəfindən ilkin istehsal təsərrüfatlarında keçirilmiş fitosanitar monitorinqlər zamanı simptomlu bitki hissələrindən nümunələr götürülərək laborator müayinələrə cəlb edilib. Müayinələr nəticəsində Şəki rayonunun Öryət və Çeşməli kəndləri ərazisində yerləşən tumlu-çəyirdəkli meyvə bağlarında karantin tətbiq edilən göbələk mənşəli Qonur monilioz çürümə xəstəliyi aşkarlanıb. Monitorinq zamanı həmçinin bağçılıq təsərrüfatlarında Qəhvəyi mərmər bağacığı, Şaftalı meyvəyeyəni, Qərb çiçək tripsi və Şərq meyvəyeyəni kimi karantin tətbiq edilən zərərvericilərin mövcudluğunu müəyyənləşdirmək məqsədilə feromon tələlər asılıb. Sahə aqronomu və texniki işçilərlə söhbətlər aparılıb, zərərvericilərlə mübarizə üsulları əks olunan maarifləndirici çap materialları paylanıb. Eyni zamanda təsərrüfat sahiblərinə və işçilərə pestisid və aqrokimyəvi maddələrin saxlanması, daşınması, tətbiq reqlamenti, o cümlədən istifadəsi zamanı təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunması barədə tövsiyələr verilib.
