Giriş
Şam gövdə nematodunun ekspress risk təhlili həyata keçirilib
25 Oktyabr 2022 12:48
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri tərəfindən Şam gövdə nematodunun ((Bursaphelenchus xylophilus (Steiner & Bührer) ekspress risk təhlili həyata keçirilib. Təhlilin nəticəsinə əsasən, iynəyarpaqlı bitkilər üçün ciddi problemlər yarada bilən bu zərərvericinin ölkə ərazisinə keçməməsi üçün qaydalara ciddi əməl olunması davam etdirilməlidir.
Belə ki, Şam gövdə nematodu (Bursaphelenchus xylophilus) həm də şam solğun nematodu (Pine wood nematode) kimi tanınır. Bu, iynəyarpaqlıların Pinus cinsindəki ağaclara sirayət edən və hətta məhvinə səbəb olan nematod növüdür.
Şam gövdə nematodu ilk dəfə Amerika Birləşmiş Ştatlarında (Florida) şam ağaclarında aşkar edilib. ABŞ və Kanada ilə yanaşı, patogen Meksikada da təsbit olunub. B.xylophilusun Şimali Amerikadan 20-ci əsrin əvvəllərində qablaşdırılmış materiallarla Yaponiyaya aparıldığı ehtimal edilir. Çində B.xylophilus ilk dəfə 1982-ci ildə, Tayvanda 1985-ci ildə, Koreya Respublikasında isə 1988-ci ildə aşkarlanıb. Avropada bu nematod növü ilk dəfə 1999-cu ildə Portuqaliyada tapılıb və Çindən qablaşdırılmış ağac materialı vasitəsilə gətirildiyi müəyyən edilib. Avropa və Rusiya Federasiyasının Uzaq Şərq və Sibir vilayətlərində bu nemotodun B.mucronatus növü geniş yayılıb. Respublikamızda nematodun aşkarlanmasına dair rəsmi məlumat yoxdur.
B.xylophilus əsasən şam ağaclarında (Pinus spp.) yayılıb. Lakin bu zərərverici fıstıq (Fagus sylvatica) və palıd (Quercus robur) bitkiləri ilə də qidalanır. B.xylophilus Bursaphelenchus cinsinin ümumi əlamətlərinə malikdir. Belə ki, nematodlar kiçik və ya uzun nazik formadadır. Şam gövdə nematodunun dişi fərdlərində baş hissə böyük, çıxıntılı və altı dodaqlıdır. Dişi fərdlərin stiletinin uzunluğu 12.6-13.0 mikrondur. Erkək fərdlərin stiletinin uzunluğu 12.6-13.8 mikron, spikulasının uzunluğu isə 18.8-23.0 mikrondur. Yetkin nematodların bədəninin uzunluğu 0,52-1,22 mkm-dir. İynəyarpaqlı bitkilərin B.xylophilus ilə sirayətlənməsi zamanı qətran məhsuldarlığının kəskin azalması, yarpaqların saralması və solması, qəhvəyi rəng alması, daha sonra isə budaqların və bitkinin quruması baş verir. Nematodlar bir bitkidən digərinə Monochamus növləri vasitəsilə yayılır.
B.xylophilusun yayılması əsasən nematodları iynəyarpaqlı ağaclara daşıya və ötürə bilən həşərat vektorları ilə birlikdə qablaşdırılmış ağac materiallarının idxalı zamanı baş verir. Belə ki, yetkin Monochamus sürfələri işlənmiş ağacda bir neçə ay yaşaya və uzun məsafəyə daşına bilir. Bəzən də müxtəlif və işlənməmiş taxta materiallarda canlı tapılır.
Yaponiyada 1940-1950-ci illər arasında nematodların yayılması nəticəsində hər il 1 milyon m3-ə yaxın ağacda itkilər meydana gəlib. Lakin aparılmış mübarizə tədbirləri nəticəsində bu göstərici 500.000 m3-dən aşağı enib. Ölkədə 1980-ci ildə nematoda qarşı mübarizə tədbirləri üçün 35 milyon dollar vəsait xərclənib. Çində 1995-2006-cı illər arasında B.xylophilus nematodu 2,3 milyon ağacı məhv edib. Həmçinin 1998-2017-ci illər arasında B.xylophilus nematodunun sirayətlənməsi nəticəsində Çinin orta illik iqtisadi itkisi 1 milyard dollardan çox olub.
Qeyd edilənlərdən belə bir qənaətə gəlmək olar ki, B.xylophilus nematodunun yayıldığı ölkələrdə yüksək iqtisadi zərər müşahidə edilir. B.xylophilus hazırda dünyada ən çox ziyan verən zərərverici və patogen kimi müəyyən edildiyindən bu nematodun ölkəmizə keçməsi iynəyarpaqlı bitkilər üçün ciddi problemlər yarada bilər. Ona görə də, B.xylophilusun ölkə ərazisinə daxil olmasının qarşısını almaq məqsədilə taxta materialları bu zərərverici ilə sirayətlənməmiş ərazilərdən və yaxud zərərli orqanizmlərdən azad zona, azad istehsal yeri və azad istehsal sahələrindən gətirilməlidir. Eyni zamanda FTBS 15-in tələblərinə cavab verən taxta materiallardan istifadə olunmalıdır.
Şam gövdə nematodu ölkəmizdə aşkar olunduğu təqdirdə, zərərverici ilə sirayətlənmiş qurumuş ağaclar kəsilməli və ya yandırılmalıdır.
Oxşar xəbərlər
AQTA ilə Səudiyyə Ərəbistanının Ətraf Mühit, Su və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının paytaxtı Ər-Riyad şəhərində Azərbaycan Hökuməti ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı Hökuməti arasında iqtisadiyyat, ticarət, investisiya, texnologiya, mədəniyyət, idman və gənclər sahələrində əməkdaşlığa dair Müştərək Komissiyanın 8-ci iclası keçirilib.
Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə tədbirləri davam etdirilir
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi qəhvəyi mərmər bağacığının respublika ərazisində yayılmasının qarşısının alınması, yayılma arealının müəyyən edilməsi və fitosanitar sabitliyin qorunub saxlanılması istiqamətində müvafiq fitosanitar nəzarət və maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir.
Bitkiçilik təsərrüfatlarının qeydiyyatı məhsulların ixrac prosesini sürətləndirir
Kənd təsərrüfatı sahəsində məhsuldarlığın artırılması, ixrac imkanlarının genişləndirilməsi və daxili bazarda sağlam məhsul dövriyyəsinin təmin olunması məqsədilə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən bitkiçilik təsərrüfatlarının qida təhlükəsizliyi qeydiyyatı prosesi davam etdirilir. Qeydiyyatın əsas məqsədi təsərrüfatların fəaliyyətini qanuni şəkildə tənzimləmək, bitki xəstəlikləri və zərərvericilərlə mübarizəni gücləndirmək, eləcə də məhsulların ixraca yararlılığını təmin etməkdir. Agentlik qeydiyyata alınmış təsərrüfatlarda mütəmadi monitorinqlər və profilaktik tədbirlər həyata keçirir, sahibkarlara zərərvericilərlə mübarizə üsulları və bitki mühafizə vasitələrinin düzgün istifadəsi ilə bağlı təlimatlar verir. Qeydiyyat yalnız ölkədaxili iqtisadiyyat üçün deyil, beynəlxalq fitosanitar öhdəliklərin yerinə yetirilməsi baxımından da mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, qeydiyyatsız təsərrüfatlardan ixrac edilən məhsulların mənşəyi məlum olmadığı üçün bəzi hallarda qarşı ölkələr tərəfindən ixraca məhdudiyyətlər tətbiq olunur. Sahibkarlar da qeydiyyatın faydalarını öz təcrübələrində təsdiqləyirlər. İxrac prosesində yaşanan ləngimələr və çətinliklərin qeydiyyatdan sonra aradan qalxdığını bildirən fermerlər məhsulların sağlam və təhlükəsiz şəkildə bazara çıxarılmasının artıq daha asan olduğunu vurğulayırlar. Qeydiyyat prosesi tamamilə ödənişsiz həyata keçirilir və sahibkarlar üçün heç bir əlavə öhdəlik yaratmır. Fermerlər bu prosesə AQTİS sistemi üzərindən onlayn, həmçinin ASAN xidmət mərkəzləri və AQTA-nın regional bölmələri vasitəsilə müraciət edə bilərlər. Dövlət rüsumundan azad olan bu xidmət sahibkarlara dəstək məqsədi daşıyır və sadə, sürətli şəkildə həyata keçirilir. Qanunvericiliyə əsasən, qida təhlükəsizliyi sahəsində qeydiyyatsız fəaliyyət göstərmək qadağandır. Bu səbəbdən fermerlərə və ailə təsərrüfatı sahiblərinə öz təsərrüfatlarını qeydiyyata salmaqları tövsiyə olunur. Nəticə etibarilə qeydiyyat qanuni fəaliyyət, sağlam məhsul, asan ixrac, güvənli gələcək deməkdir.
