Giriş
Şam gövdə nematodunun ekspress risk təhlili həyata keçirilib
25 Oktyabr 2022 12:48
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri tərəfindən Şam gövdə nematodunun ((Bursaphelenchus xylophilus (Steiner & Bührer) ekspress risk təhlili həyata keçirilib. Təhlilin nəticəsinə əsasən, iynəyarpaqlı bitkilər üçün ciddi problemlər yarada bilən bu zərərvericinin ölkə ərazisinə keçməməsi üçün qaydalara ciddi əməl olunması davam etdirilməlidir.
Belə ki, Şam gövdə nematodu (Bursaphelenchus xylophilus) həm də şam solğun nematodu (Pine wood nematode) kimi tanınır. Bu, iynəyarpaqlıların Pinus cinsindəki ağaclara sirayət edən və hətta məhvinə səbəb olan nematod növüdür.
Şam gövdə nematodu ilk dəfə Amerika Birləşmiş Ştatlarında (Florida) şam ağaclarında aşkar edilib. ABŞ və Kanada ilə yanaşı, patogen Meksikada da təsbit olunub. B.xylophilusun Şimali Amerikadan 20-ci əsrin əvvəllərində qablaşdırılmış materiallarla Yaponiyaya aparıldığı ehtimal edilir. Çində B.xylophilus ilk dəfə 1982-ci ildə, Tayvanda 1985-ci ildə, Koreya Respublikasında isə 1988-ci ildə aşkarlanıb. Avropada bu nematod növü ilk dəfə 1999-cu ildə Portuqaliyada tapılıb və Çindən qablaşdırılmış ağac materialı vasitəsilə gətirildiyi müəyyən edilib. Avropa və Rusiya Federasiyasının Uzaq Şərq və Sibir vilayətlərində bu nemotodun B.mucronatus növü geniş yayılıb. Respublikamızda nematodun aşkarlanmasına dair rəsmi məlumat yoxdur.
B.xylophilus əsasən şam ağaclarında (Pinus spp.) yayılıb. Lakin bu zərərverici fıstıq (Fagus sylvatica) və palıd (Quercus robur) bitkiləri ilə də qidalanır. B.xylophilus Bursaphelenchus cinsinin ümumi əlamətlərinə malikdir. Belə ki, nematodlar kiçik və ya uzun nazik formadadır. Şam gövdə nematodunun dişi fərdlərində baş hissə böyük, çıxıntılı və altı dodaqlıdır. Dişi fərdlərin stiletinin uzunluğu 12.6-13.0 mikrondur. Erkək fərdlərin stiletinin uzunluğu 12.6-13.8 mikron, spikulasının uzunluğu isə 18.8-23.0 mikrondur. Yetkin nematodların bədəninin uzunluğu 0,52-1,22 mkm-dir. İynəyarpaqlı bitkilərin B.xylophilus ilə sirayətlənməsi zamanı qətran məhsuldarlığının kəskin azalması, yarpaqların saralması və solması, qəhvəyi rəng alması, daha sonra isə budaqların və bitkinin quruması baş verir. Nematodlar bir bitkidən digərinə Monochamus növləri vasitəsilə yayılır.
B.xylophilusun yayılması əsasən nematodları iynəyarpaqlı ağaclara daşıya və ötürə bilən həşərat vektorları ilə birlikdə qablaşdırılmış ağac materiallarının idxalı zamanı baş verir. Belə ki, yetkin Monochamus sürfələri işlənmiş ağacda bir neçə ay yaşaya və uzun məsafəyə daşına bilir. Bəzən də müxtəlif və işlənməmiş taxta materiallarda canlı tapılır.
Yaponiyada 1940-1950-ci illər arasında nematodların yayılması nəticəsində hər il 1 milyon m3-ə yaxın ağacda itkilər meydana gəlib. Lakin aparılmış mübarizə tədbirləri nəticəsində bu göstərici 500.000 m3-dən aşağı enib. Ölkədə 1980-ci ildə nematoda qarşı mübarizə tədbirləri üçün 35 milyon dollar vəsait xərclənib. Çində 1995-2006-cı illər arasında B.xylophilus nematodu 2,3 milyon ağacı məhv edib. Həmçinin 1998-2017-ci illər arasında B.xylophilus nematodunun sirayətlənməsi nəticəsində Çinin orta illik iqtisadi itkisi 1 milyard dollardan çox olub.
Qeyd edilənlərdən belə bir qənaətə gəlmək olar ki, B.xylophilus nematodunun yayıldığı ölkələrdə yüksək iqtisadi zərər müşahidə edilir. B.xylophilus hazırda dünyada ən çox ziyan verən zərərverici və patogen kimi müəyyən edildiyindən bu nematodun ölkəmizə keçməsi iynəyarpaqlı bitkilər üçün ciddi problemlər yarada bilər. Ona görə də, B.xylophilusun ölkə ərazisinə daxil olmasının qarşısını almaq məqsədilə taxta materialları bu zərərverici ilə sirayətlənməmiş ərazilərdən və yaxud zərərli orqanizmlərdən azad zona, azad istehsal yeri və azad istehsal sahələrindən gətirilməlidir. Eyni zamanda FTBS 15-in tələblərinə cavab verən taxta materiallardan istifadə olunmalıdır.
Şam gövdə nematodu ölkəmizdə aşkar olunduğu təqdirdə, zərərverici ilə sirayətlənmiş qurumuş ağaclar kəsilməli və ya yandırılmalıdır.
Oxşar xəbərlər
Fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmləri, onların mənbələrini, sərhədlərini, yayılma səbəblərini vaxtında müəyyənləşdirmək və ölkə ərazisində fitosanitar sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin fitosanitar müfəttişləri tərəfindən Milli Monitorinq Planına uyğun olaraq meyvə bağlarında monitorinqlər aparılıb. Monitorinq zamanı Beyləqan rayonunda, İmişli rayonunun Murğuzallı, Qaralar, Sabirabad rayonunun Qasımbəyli, Əsgərbəyli, Yuxarı Axtaçı, Muradbəyli, Qəzli, Quruzma, Yenikənd, Mürsəlli, Ulacalı, Bulduq, Ətcələr, Məmişlər, Həşimxanlı, Beşdəli kəndlərində, Saatlı rayonunun Mustafabəyli, Məzrəli, Azadkənd kəndlərində yerləşən nar, xurma və heyva bağlarında zərərli orqanizmlərlə sirayətlənmə əlamətləri olan bitkilərdən nümunələr götürülərək Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim edilib. Müayinələr nəticəsində Meyvə milçəyi, Nar meyvəyeyəni, Meyvə çürüməsi, Afrika əncir milçəyi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Komstok yastıcası və Yaponiya mumlu yalançı qalxanlı yastıcası, bir təsərrüfatda isə Asiya giləmeyvə drozofilası aşkarlanıb. Agentlik əməkdaşları tərəfindən Astara rayonunun Astara şəhəri, Kijəbə qəsəbəsi, Şiyəkəran, Təngərüd, Siyakü, Velədi, Maşxan, Vaqo kəndlərində, habelə Lənkəran rayonunun Şağlaser kəndində 38 təsərrüfat subyektinə məxsus 119.3 hektar sitrus bağında aparılmış monitorinq zamanı Sitrus ağqanadlısı və Qırmızı tor gənəsi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Sitrus tristeza virusu və Yaponiya yalançı qalxanlı mumlu yastıcası müəyyən edilib. Bundan əlavə, Astara rayonunun Şiyəkəran kəndində yerləşən bir neçə sitrus bağında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin Astara rayon Bitki Mühafizə Mərkəzinin əməkdaşları ilə birgə monitorinq təşkil edilib və Sitrus ağqanadlısına qarşı Mərkəzin əməkdaşları tərəfindən bitki mübarizə tədbirləri həyata keçirilib.
Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə ev şəraitində necə mübarizə aparmaq olar?
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) Qəhvəyi mərmər bağacığının ölkə ərazisində yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir. Tədbirlər çərçivəsində 300-dən çox bitki ilə qidalanaraq onların məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salan Qəhvəyi mərmər bağacığının müşahidə olunduğu ölkəmizin şimal-qərb və qərb rayonlarının bəzi kəndlərində yerli əhali və sahibkarlarla maarifləndirici görüşlər keçirilir. Görüşlərdə ev şəraitində zərərvericiyə qarşı mümkün mübarizə tədbirləri barədə məlumatlar çatdırılır. Qəhvəyi mərmər bağacığı evlərin çardaqlarında, qapı və pəncərə boşluqlarında, taxta və odun yığınları arasında qışlaya bilir. Zərərvericinin qışlama yerlərini maksimum məhdudlaşdırmaq məqsədilə evlərdə, çardaqlarda, bağlara yaxın tikililərdə vaxtında təmizləmə və təmir işləri aparılmalıdır. Bundan başqa, bağacığın qışlamaq üçün yaşayış və köməkçi binalara daxil olmasının qarşısını almaq üçün bu tikililərdə pəncərələr torla bağlanmalıdır. Aşkar edildikləri təqdirdə onları süpürgə, tozsoran və s. vasitəsilə toplamaq və məhv etmək lazımdır. Qeyd edək ki, beynəlxalq təcrübədə Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə mübarizədə aldadıcı tələlərdən, süni yaradılmış sığınacaq yerlərindən istifadə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bağacıq üçün süni qışlama yerləri əsasən boş karton və ya qəzetlə doldurulmuş adi bir qutudan hazırlanır. Bunun üçün boş qutuya kəsilmiş karton və ya kağız parçaları doldurulur. Hazırlanmış sığınacaqlar evin günəş düşən tərəfində, binaların cənub və qərb tərəflərinə və yaxud çardaqda (damda), bağacığın qışlamaya getdiyi yerlərdə yerləşdirilir və ya 2-3 metr hündürlükdə asılır. Bu cür qutulara yığılan bağacıqlar mexaniki yolla toplanaraq məhv edilməlidir.
Şamaxıda bitki mühafizə vasitələrindən və aqrokimyəvi maddələrdən düzgün istifadə qaydaları ilə bağlı maarifləndirici görüş keçirilib
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin Dağlıq Şirvan Regional Bölməsinin əməkdaşları tərəfindən Şamaxı rayonunda “Bitki mühafizə vasitələrindən və aqrokimyəvi maddələrdən normativlərə uyğun istifadənin təşviqi” mövzusunda maarifləndirici tədbir keçirilib. Tədbirdə müxtəlif bitki və bitkiçilik sahəsində fəaliyyət göstərən fərdi ailə təsərrüfatları, sahibkarlıq subyektləri, aqronomlar və bitki mühafizə vasitələrinin satışı apteklərinin nümayəndələri, eləcə də Kiçik və Orta Biznesin İnkişaf Agentliyi və Dövlət Aqrar İnkişaf Agentliyinin regional bölmələrinin nümayəndələri iştirak ediblər. Tədbir zamanı pestisidlərin, bioloji preparatların və aqrokimyəvi maddələrin dövlət sınağının aparılması, qeydiyyata alınması barədə qanunvericiliyin tələbləri izah edilib, bitki sağlamlığı ilə bağlı həyata keçirilən fitosanitar tədbirlər, pestisid və aqrokimyəvi preparatlardan təhlükəsiz istifadə qaydaları barədə geniş məlumat verilib. Eyni zamanda sahibkarlar istifadəsinə icazə verilmiş preparatların siyahısı ilə tanış olublar. Sonda iştirakçıların sualları cavablandırılıb.
