Giriş
AQTİ mütəxəssisləri tərəfindən pambıq ağqanadlısının risk təhlili aparılıb
8 Sentyabr 2022 12:35
Ağqanadlılar fəsiləsinə mənsub pambıq (tütün) ağqanadlısı (Lat.- bemisia tabaci gennaddias) dünyada çox geniş yayılmış karantin zərərvericisidir. Zərərverici ilk dəfə 1889-cu ildə Yunanıstanda tütün bitkisində təsbit edilib. Pambıq (tütün) ağqanadlısı 1928-ci ildə Türkiyədə də aşkarlanıb və daha sonra bu ölkənin ərazisində geniş yayılıb. Zərəverici İngiltərə, Macarıstan, Bolqarıstan, Finlandiya, Rusiya və Litvada da qeydə alınıb.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı Azərbaycanda 2007-ci ildən karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərin siyahısına salınıb. Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Mərkəzi Fitosanitar Laboratoriyasına 2019-2020-ci illər ərzində daxil olan bitki və bitkiçilik nümunələrində bu zərərverici aşkar edilməyib. 2021-ci ildə isə laboratoriyaya daxil olan 19569 nümunənin 23-də bemisia tabaci müəyyən olunub. Lakin bu məqsədlə təyin edilmiş rayonlar üzrə aparılan monitorinqlər zamanı sözügedən zərərverici aşkar edilməyib. 2022-ci ilin II rübünədək laboratoriyaya daxil olan nümunələrdə də bemisia tabaci müəyyən olunmayıb.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı çox sayda sahib bitki növlərində rast gəlinən polifaq zərərvericidir. Zərərvericinin 90-dan çox fəsiləyə mənsub 800-ə yaxın mədəni və yabanı növ bitkiyə zərər vurduğu müəyyən edilib. Pambıq (tütün) ağqanadlısının yayılma arealı genişləndikcə zərər vurduğu bitkilərin sayı da artır.
Zərərvericinin sahib bitkilərinə tütün, pambıq, kartof, pomidor, xiyar, badımcan, bibər kimi bitkilər aiddir. Bundan başqa, zərərverici 20-ə qədər virusun əsas vektoru sayılır.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı sürətlə çoxalan, pestisidlərə davamlı zərərvericidir. Həşəratın ölçüsü 1,5 mm-dən böyük deyil, gövdəsi sarı, ayaqları və bığcıqları isə açıq sarı rəngdədir, qanadları ağ tozcuqlarla örtülüdür. Həşərat rütubətin və yüksək temperaturun mövcud olduğu sahələrdə və ya istixanalarda böyük təhlükə yaradır. Yüksək temperaturda (təxminən 30°C) yetkin dişi fərd 10-15 gün, qışda isə bir aydan iki aya qədər yaşaya bilir. Sahib bitkisi olmadan, yəni boş istixanalarda belə yetkin fərd aşağı temperaturda bir neçə həftə yaşayır, lakin 0°C-dən aşağı temperaturda məhv olur. Zərəverici bir il ərzində 11-15 nəsil verə bilir.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı yumurta və pup mərhələsi istisna olmaqla, bütün inkişaf dövrü boyunca bitkilərin şirəsini sormaqla qidalanır. Nəticədə yarpaqların səthində xlorotik ləkələrin əmələ gəlməsinə və rənginin dəyişməsinə, çiçəklərin yararsız hala düşməsinə səbəb olur, eləcə də pambıq liflərinin emalında problemlər yaradır. Zərərvericinin təsirinə məruz qalan yarpaqlar sarı rəng alır, getdikcə quruyur və tökülür. Qeyd edək ki, zərərverici ilə sirayətlənmə bitkinin böyüməsinə, məhsulun keyfiyyətinə və məhsuldarlığına da ciddi təsir edir.
Pambıq (tütün) ağqanadlısının vaxtında aşkarlanması və qarşısının alınması üçün istixana komplekslərində və digər qapalı yerlərdə zərərvericinin məhv edilməsi üçün bir sıra fitosanitar tədbirlər həyata keçirilməlidir. Zərərverici alaq otlarında qışladığı üçün sahib bitkilərin ətrafındakı alaq otları ilə mübarizə aparılmalı və sağlam tinglərdən, şitillərdən istifadə edilməlidır.
Oxşar xəbərlər
AQTA maarifləndirir: Təhlükəli zoonoz xəstəlik – Qarayara
Qarayara ən qorxulu zoonoz xəstəliklərdən biridir. Bu xəstəlik heyvanlarla yanaşı insanlar üçün də böyük təhlükə törədir. Hazırda bütün dünyada insanlar arasında rast gəlinən yoluxucu xəstəliklərin 60%-dən çoxu məhz zoonoz infeksiyaların payına düşür. Xəstəliyə daha çox iri və xırdabuynuzlu heyvanlar, eləcə də at, maral və dəvələr həssasdır. Heyvanlar bu infeksiyaya bir çox hallarda xəstəlik törədiciləri ilə çirklənmiş su və torpaq vasitəsi ilə yoluxa bilərlər. Heyvanlarda xəstəliyin gizli dövrü olduqca qısadır, təxminən 1-3 gün çəkir. Xəstəliyin “ildırımvari” adlandırılan ən sürətli yayılma formasında isə heyvan qəfil yıxılır, ağız və burun dəliklərindən qanlı köpük, anus dəliyindən isə qan axır, bir neçə dəqiqə ərzində ölüm halı baş verir. Qanda laxtalanma prosesi getmədiyindən, cəsəd qısa müddətdə köpür və bərkimir. Qarayara xəstəliyindən tələf olmuş heyvanların cəsədinin yarılması yolverilməzdir. Ölmüş heyvanın cəsədi yandırılma yolu ilə zərərsizləşdirilməlidir. Bu infeksiya insanlara xəstə heyvanların əti, ondan hazırlanmış yarımfabrikat və digər məhsulların istehlakı zamanı yoluxur. Bundan əlavə ölmüş heyvanın leşi, dərisi, daxili orqanları, qarayara sporları ilə çirklənmiş torpaq, su, hava və digər xarici mühit amilləri də yoluxmaya səbəb ola bilər. İnsanlarda xəstəlik daha çox əllərdə və bədənin digər nahiyələrində nekrozlaşmış yaraların əmələ gəlməsi, hərarətin yüksəlməsi, ağız boşluğunun selikli qişasının xorası və digər əlamətlərlə özünü büruzə verir. Qarayaraya yoluxmuş şəxs dərhal tibbi yardım almalıdır. Yaraya müdaxilə edilməsi, infeksiyanın yayılmasına səbəb ola bilər. Mal-qaranı qarayara xəstəliyindən qorumaq üçün heyvanların dövri peyvəndlənməyə cəlb olunması vacibdir. Xəstəlikdən qorunmağın ən təsirli yolu baytarlıq nəzarəti olmayan yerdən ət almamaq, eyni zamanda çarpaz çirklənmənin qarşısını almaq üçün heyvanların kəsildiyi yerlərin meyvə-tərəvəz və başqa qida məhsulları ilə təmas etməsinin qarşısını almaqdır.
Quş qripi ilə bağlı keçirilən monitorinqlərin nəticələri açıqlanıb
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin və aidiyyəti qurumların əməkdaşlarının iştirakı ilə 2025-ci ilin 3-7 mart tarixlərində quş qripi xəstəliyinə qarşı keçirilmiş epizootoloji monitorinqlərin nəticələri açıqlanıb. Tədbir zamanı epizootik risk əsasında müəyyən olunmuş dövlət təbiət yasaqlıqlarının, ovçuluq təsərrüfatlarının və milli parkların su-bataqlıq, dənizsahili zonalar və digər ərazilərini əhatə etməklə, habelə su anbarları və çaysahili ərazilərdə ümumi müşahidələr aparılaraq vəhşi quşlara klinik baxış keçirilib, xəstəlik törədicisinin aşkar edilməsi məqsədilə ovlanmış 68 baş müxtəlif növ vəhşi quşdan diaqnostik nümunələr götürülüb. Bundan əlavə, 34 sənaye əsaslı müxtəlif həcmli quşçuluq müəssisəsində 340 baş, habelə 16 rayonun (şəhər) 406 ailə təsərrüfatından ümumilikdə müxtəlif növ 1234 baş ev quşundan laborator müayinə üçün qan və yaxma nümunələri götürülüb. Monitorinq çərçivəsində təbiət ərazilərinə, müxtəlif növ quşçuluq müəssisələrinə, ailə təsərrüfatlarına, su hövzələri, parklar və zooparklara, dekorativ quşların saxlandığı obyektlərə, diri quş satışının həyata keçirildiyi bazarlara ümumi baxış keçirilib, bununla yanaşı, baytarlıq norma və qaydalarına əməl olunması üçün məqsədyönlü maarifləndirmə-təbliğat tədbirləri görülüb, toplanmış epizootoloji vəziyyət və götürülmüş nümunələr barədə məlumatlar elektron sistemə daxil edilib. Monitorinqlər müddətində vəhşi və ev quşlarından götürülmüş nümunələr müvafiq laboratoriyalarda müayinə edilib. Aparılmış müayinələrin ümumi təhlili nəticəsində quş qripi xəstəliyinin törədicisi və xəstəliyə şübhəli klinik əlamətləri olan quşa rast gəlinməyib. Ev quşlarından götürülmüş diaqnostik nümunələr Nyukasl xəstəliyinə görə də müayinə edilib və yoluxmaya şübhəli hala rast gəlinməyib.
Quş qripi xəstəliyi ilə bağlı tətbiq edilmiş bəzi məhdudiyyətlər aradan qaldırılıb
Ümumdünya Heyvan Sağlamlığı Təşkilatının (ÜHST) rəsmi məlumatına əsasən, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Minnesota, Oklahoma, Tennessi və Arizona ştatlarında qeydə alınmış yüksək patogen quş qripi xəstəliyi aradan qaldırılıb. Belə ki, qeyd olunan inzibati ərazi vahidlərində ÜHST-nin “Quruda yaşayan heyvanların sağlamlıq Məcəlləsi”nə əsasən, bu xəstəliyin ləğv edilməsindən sonra gözləmə müddəti başa çatıb və epizootik sağlamlıq statusu bərpa olunub. Bununla əlaqədar, respublika ərazisinin həmin yoluxucu xəstəlikdən qorunması məqsədilə həmin inzibati ərazi vahidlərinə tətbiq edilmiş məhdudiyyətlər aradan qaldırılıb. Eyni zamanda müvafiq tədbirlərin görülməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinə müraciət olunub.
