Giriş
AQTİ mütəxəssisləri tərəfindən pambıq ağqanadlısının risk təhlili aparılıb
8 Sentyabr 2022 12:35
Ağqanadlılar fəsiləsinə mənsub pambıq (tütün) ağqanadlısı (Lat.- bemisia tabaci gennaddias) dünyada çox geniş yayılmış karantin zərərvericisidir. Zərərverici ilk dəfə 1889-cu ildə Yunanıstanda tütün bitkisində təsbit edilib. Pambıq (tütün) ağqanadlısı 1928-ci ildə Türkiyədə də aşkarlanıb və daha sonra bu ölkənin ərazisində geniş yayılıb. Zərəverici İngiltərə, Macarıstan, Bolqarıstan, Finlandiya, Rusiya və Litvada da qeydə alınıb.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı Azərbaycanda 2007-ci ildən karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərin siyahısına salınıb. Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Mərkəzi Fitosanitar Laboratoriyasına 2019-2020-ci illər ərzində daxil olan bitki və bitkiçilik nümunələrində bu zərərverici aşkar edilməyib. 2021-ci ildə isə laboratoriyaya daxil olan 19569 nümunənin 23-də bemisia tabaci müəyyən olunub. Lakin bu məqsədlə təyin edilmiş rayonlar üzrə aparılan monitorinqlər zamanı sözügedən zərərverici aşkar edilməyib. 2022-ci ilin II rübünədək laboratoriyaya daxil olan nümunələrdə də bemisia tabaci müəyyən olunmayıb.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı çox sayda sahib bitki növlərində rast gəlinən polifaq zərərvericidir. Zərərvericinin 90-dan çox fəsiləyə mənsub 800-ə yaxın mədəni və yabanı növ bitkiyə zərər vurduğu müəyyən edilib. Pambıq (tütün) ağqanadlısının yayılma arealı genişləndikcə zərər vurduğu bitkilərin sayı da artır.
Zərərvericinin sahib bitkilərinə tütün, pambıq, kartof, pomidor, xiyar, badımcan, bibər kimi bitkilər aiddir. Bundan başqa, zərərverici 20-ə qədər virusun əsas vektoru sayılır.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı sürətlə çoxalan, pestisidlərə davamlı zərərvericidir. Həşəratın ölçüsü 1,5 mm-dən böyük deyil, gövdəsi sarı, ayaqları və bığcıqları isə açıq sarı rəngdədir, qanadları ağ tozcuqlarla örtülüdür. Həşərat rütubətin və yüksək temperaturun mövcud olduğu sahələrdə və ya istixanalarda böyük təhlükə yaradır. Yüksək temperaturda (təxminən 30°C) yetkin dişi fərd 10-15 gün, qışda isə bir aydan iki aya qədər yaşaya bilir. Sahib bitkisi olmadan, yəni boş istixanalarda belə yetkin fərd aşağı temperaturda bir neçə həftə yaşayır, lakin 0°C-dən aşağı temperaturda məhv olur. Zərəverici bir il ərzində 11-15 nəsil verə bilir.
Pambıq (tütün) ağqanadlısı yumurta və pup mərhələsi istisna olmaqla, bütün inkişaf dövrü boyunca bitkilərin şirəsini sormaqla qidalanır. Nəticədə yarpaqların səthində xlorotik ləkələrin əmələ gəlməsinə və rənginin dəyişməsinə, çiçəklərin yararsız hala düşməsinə səbəb olur, eləcə də pambıq liflərinin emalında problemlər yaradır. Zərərvericinin təsirinə məruz qalan yarpaqlar sarı rəng alır, getdikcə quruyur və tökülür. Qeyd edək ki, zərərverici ilə sirayətlənmə bitkinin böyüməsinə, məhsulun keyfiyyətinə və məhsuldarlığına da ciddi təsir edir.
Pambıq (tütün) ağqanadlısının vaxtında aşkarlanması və qarşısının alınması üçün istixana komplekslərində və digər qapalı yerlərdə zərərvericinin məhv edilməsi üçün bir sıra fitosanitar tədbirlər həyata keçirilməlidir. Zərərverici alaq otlarında qışladığı üçün sahib bitkilərin ətrafındakı alaq otları ilə mübarizə aparılmalı və sağlam tinglərdən, şitillərdən istifadə edilməlidır.
Oxşar xəbərlər
Dünyadakı epizootik vəziyyətə uyğun olaraq bəzi məhdudiyyətlər tətbiq olunub
Ümumdünya Heyvan Sağlamlığı Təşkilatının (ÜHST) rəsmi məlumatlarına əsasən, Çin Xalq Respublikasının Sincan Uyğur muxtar regionunda xırdabuynuzlu heyvanların taun, Andorra Knyazlığının Ordino inzibati ərazi vahidində blutanq, Tunis Respublikasının Aryana, Ben-Arous, Beca, Qafsa, Cenduba, Mahdiya, Manuba, Sfax, Silyana, Susa, Zaqvan, Kebili, Medenin vilayətlərində, Koreya Respublikasının Collanam-do əyalətində, Slovakiya Respublikasının Trnavsk, Bratislava diyarlarında isə dabaq xəstəliyi aşkarlanıb. Bundan başqa, Polşa Respublikasının Podkarpatsk, Malopolsk inzibati ərazilərində, Şimali Makedoniya Respublikasının Poloq regionunda Nyukasl, Kamboca Krallığının Kamponq Çnanq, Prea Sianuk əyalətlərində, Şotlandiyanın Haylənd inzibati ərazi vahidində, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Nyu-Cersi ştatında, Polşa Respublikasının Sventokşisk inzibati ərazisində, Nigeriya Federativ Respublikasının Kaduna, Zamfara ştatlarında, Toqo Respublikasının Mərkəz, Maritaym vilayətlərində, Banqladeş Xalq Respublikasının Kxulna vilayətində, Hindistan Respublikasının Karnataka ştatında, Toqo Respublikasının Maritaym vilayətində, İngiltərənin Şimal-Şərqi İngiltərə regionunda isə yüksək patogen quş qripi xəstəliyi qeydə alınıb. Respublika ərazisinin qeyd olunan yoluxucu xəstəliklərdən qorunması üçün zonalaşma prinsipi nəzərə alınmaqla, diri iri və xırdabuynuzlu heyvanların, onlara aid məhsulların, habelə diri quş və quşçuluq məhsullarının idxalı və tranzit daşınması ilə bağlı ÜHST-nin “Quruda yaşayan heyvanların sağlamlıq Məcəlləsi”nə uyğun olaraq müvəqqəti məhdudiyyət tətbiq olunub. Eyni zamanda müvafiq tədbirlərin görülməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinə müraciət olunub.
Dünyadakı epizootik vəziyyətə uyğun olaraq müvafiq tədbirlər görülür
Ümumdünya Heyvan Sağlamlığı Təşkilatının (ÜHST) rəsmi məlumatlarına əsasən, Rusiya Federasiyasının Başqırdıstan, Buryatiya, Tatarıstan respublikalarında, Zabaykalsk diyarında, Çelyabinsk vilayətində nodulyar dermatit, Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının Dərbənd rayonunda xırdabuynuzlu heyvanların çiçək, Macarıstanın Borşod-Abauy-Zemplen, Dyör-Moşon-Şopron inzibati ərazi vahidlərində, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Aydaho, Alabama, Nebraska, Qərbi Virciniya, Corciya, Vaşinqton ştatlarında isə qeydə alınmış yüksək patogen quş qripi xəstəliyi aradan qaldırılıb. Bununla əlaqədar, respublika ərazisinin həmin yoluxucu xəstəliklərdən qorunması məqsədilə qeyd olunan ərazilərə tətbiq edilmiş məhdudiyyətlər aradan qaldırılıb. Eyni zamanda müvafiq tədbirlərin görülməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinə müraciət olunub.
Quş qripi xəstəliyinə qarşı növbəti epizootoloji monitorinq keçiriləcək
Respublika ərazisində quş qripi xəstəliyinə qarşı 7-11 aprel tarixlərində epizootoloji monitorinq keçiriləcək. Monitorinq zamanı risk əsasında müəyyən olunmuş ovçuluq təsərrüfatları və milli parkların su-bataqlıq, dənizsahili zonalar və digər əraziləri əhatə etməklə yanaşı, vəhşi quşlara ümumi baxış keçiriləcək, xəstəlik törədicisinin aşkar edilməsi məqsədilə vəhşi quşlar ovlanacaq. Həmçinin quşçuluq müəssisələrində, o cümlədən müxtəlif rayonlardakı (şəhərlərdəki) ailə təsərrüfatlarında saxlanılan ev quşlarından diaqnostik nümunələr götürüləcək. Habelə ölkə üzrə müəssisələrə, təsərrüfatlara, su hövzələrinə və parklara ümumi baxış keçirilməklə, baytarlıq norma və qaydalarına əməl olunması üçün məqsədyönlü maarifləndirmə-təbliğat tədbirləri həyata keçiriləcək və epizootoloji məlumatlar toplanaraq təhlil ediləcək. Monitorinq çərçivəsində müşahidə aparılacaq ərazilər barədə məlumatlar beynəlxalq sistemə daxil ediləcək. Monitorinq Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi və aidiyyəti qurumların əməkdaşları və mütəxəssisləri ilə birlikdə həyata keçiriləcək. Tədbir müddətində götürülmüş nümunələr Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Mərkəzi Baytarlıq Laboratoriyasında müayinələrə cəlb olunacaq.
