Giriş
Ev heyvanlarında SARS-CoV-2 törədicisi ilə bağlı elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilib
26 İyul 2021 16:22
Dünyada COVID-19 pandemiyasına səbəb olan və insanlarda atipik pnevmoniya yaradan SARS-CoV-2 infeksiyası ilk dəfə 2019-cu ilin sonunda Çinin Uhan şəhərində aşkar olunaraq 2019-nCoV kimi adlandırılıb. Törədicinin genom quruluşu 50 % MERS-CoV, 79 % SARS-CoV və 88 % BtRsCoV-la homoloji olduğundan ikinci tip kəskin tənəffüs sindromu viruslarına aid edilib. Son məlumatlara əsasən, SARS-CoV-2 törədicisi Coronaviridae ailəsinin Orthocoronavirinae yarımailəsinin Beta- və Deltacoronavirus qruplarına aid yüksək mutagen xüsusiyyətlərə malik virus növü kimi təsnif edilir.
COVID-19 törədicisinin mənbəyi dəqiq məlum olmasa da, tədqiqatçılar tərəfindən bu barədə müxtəlif fərziyyələr irəli sürülür. İlkin qənaətə əsasən, xəstəliyin yayılmasına Çinin Uhan şəhərində yerləşən heyvan bazarında satılan yarasalar səbəb olub. Ehtimal olunur ki, virusun yarasalardan insanlara ötürülməsində gəmiricilər aralıq sahib rolunu oynayıb. Daha sonra aparılan araşdırmalar nəticəsində virusun yayılmasında panqolinlərin aralıq sahib rolu oynamasına da şübhə yaranıb. Qarışqalarla qidalanan və nəsli kəsilməkdə olan bu heyvanların gövdəsindəki pulcuqlar Çin təbabətində müalicə məqsədilə, əti isə delikates kimi istifadə olunur. Qeyd edək ki, Miçiqan Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən panqolinlərin ağciyər nümunələrində aşkar edilmiş koronavirus növü ilə COVID-19 virusunun genetik quruluşunda 91 %-ə qədər oxşarlıq müəyyən olunsa da, bu sahədə fundamental tədqiqatların aparılması zəruri hesab olunur. Hazırda COVID-19 virusunun su heyvanlarından (balıq, xərçəngkimilər, molyusklar, amfibiyalar) insanlara ötürülə biləcəyinə dair kifayət qədər dəlil yoxdur. Ona görə də virusun insanlar arasında yayılmasında onların epidemioloji roluna dair fikir yürütmək mümkün deyildir. Beləliklə, SARS-CoV-2 virusunun yarasa populyasiyalarında rezervasiya olunması barədə məlumatlar aktual olaraq qalır.
Qeyd edək ki, virusun ev heyvanlarından dəri, xəz və tük, eyni zamanda qida vasitəsilə insanlara ötürülməsi barədə məlumatlar yoxdur. Buna baxmayaraq, Beynəlxalq Qida Təhlükəsizliyi Təşkilatları Şəbəkəsinin (INFOSAN) tədqiqatlarına əsasən, virusun çiy və ya yaxşı bişirilməmiş heyvan mənşəli məhsullarla insanlara ötürülmə riski hələ də aktualdır.
Zoonoz xəstəlik olan SARS-CoV-2 törədicisinin heyvanlardan insanlara və ya əksinə ötürülmə mexanizminin təfərrüatları barədə əsaslı elmi nəticələrin olmamasına baxmayaraq, bir sıra ölkələrdə SARS-CoV-2 törədicisi ilə yoluxmuş it və pişiklərin sahiblərində bu xəstəlik aşkar olunub. Bununla yanaşı, ABŞ-da SARS-CoV-2 ilə yoluxmuş xidmətçidən zoopark heyvanlarına xəstəliyin ötürülməsi ilə bağlı məlumatlar da mövcuddur. SARS-CoV-2 ilə yoluxmuş insanlarla təmas nəticəsində heyvanlarının da bu infeksiyaya yoluxması barədə məlumatlara istinad edərək Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Elmi-tədqiqat və risklərin qiymətləndirilməsi departamentinin Heyvan sağlamlığı şöbəsi tərəfindən bu istiqamətdə elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilib. Tədqiqatın məqsədi ev heyvanlarının (it, pişik, qaramal, qoyun və keçi) SARS-CoV-2 ilə yoluxmasının, eyni zamanda heyvanların infeksiyaya məruzqalmasının virusla yoluxmuş insan faktoru ilə bağlılığının araşdırılmasıdır. Bu məqsədlə tədqiqatın ilkin mərhələsində heyvanlardan PZR (Polimeraz zəncirvari reaksiya) müayinəsi üçün nazofaringeal və orofaringeal yaxma, immunoferment (ELİSA) müayinəsi üçün isə qan nümunələri götürülüb.
Tədqiqatın gedişatında 211 it, 136 pişik, 19 baş iribuynuzlu (qaramal) və 268 baş xırdabuynuzlu (qoyun, keçi) heyvandan nümunələr götürülüb. Təhlillər nəticəsində 7 it və 4 pişik qanında SARS-CoV-2 törədicisinə qarşı anticisimlər aşkar edilib ki, bu da xəstəliyin heyvanlar arasında məhdud şəkildə yayılmasını göstərir. Həmçinin müəyyən edilib ki, həmin heyvanlara xidmət edən işçi heyət arasında bu xəstəliyə yoluxanlar da olub. Daha dolğun məlumatların əldə olunması məqsədilə tədqiqatların davam etdirilməsi nəzərdə tutulub.
Məqalə AQTİ-nin Elmi-tədqiqat və risklərin qiymətləndirilməsi departamentinin Heyvan sağlamlığı şöbəsinin mütəxəssisləri Q. Cəlladov, Ç. Əliyeva, S. Məmmədova, K. Əliyeva, Ş. Məmmədova, Ş. Rüstəmli, R. Kəngərli, J. İsgəndərova, F. Əlizadə tərəfindən hazırlanıb.
Oxşar xəbərlər
Albaniyanın bəzi bölgələrində xırdabuynuzlu heyvanların taun xəstəliyi qeydə alınıb
Ümumdünya Heyvan Sağlamlığı Təşkilatının (ÜHST) rəsmi məlumatına əsasən, Albaniya Respublikasının Dibra və Şkoder bölgələrində xırdabuynuzlu heyvanların taun xəstəliyi qeydə alınıb. Respublika ərazisinin qeyd olunan yoluxucu xəstəlikdən qorunması üçün Dibra və Şkoder bölgələrində zonalaşma prinsipi nəzərə alınmaqla, xəstəlik baş vermiş təsərrüfatdan 10 km radiusda olan məsafədən xəstəliyə həssas diri ev və vəhşi xırdabuynuzlu heyvanların, onlara aid genetik materialların, həmçinin bu ev heyvanlarından alınan məhsulların idxalına, habelə tranzitinə ÜHST-nin “Quruda yaşayan heyvanların sağlamlıq Məcəlləsi”nə uyğun olaraq Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən müvəqqəti məhdudiyyət tətbiq olunub. Eyni zamanda müvafiq tədbirlərin görülməsi üçün Dövlət Gömrük Komitəsinə müraciət olunub.
Bayramla bağlı 135 ünvanda qurbanlıq heyvanların satışı və kəsimi xidmətləri göstərilir
İyunun 6-sı və 7-si tarixlərini əhatə edən Qurban bayramı günlərində əhalinin təhlükəsiz ət və ət məhsulları ilə təmin olunması, həmçinin qurbanlıq heyvan kəsimi və satışının müvafiq norma və qaydalara uyğun, təhlükəsiz və sağlam şəraitdə həyata keçirilməsi üçün Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi və aidiyyəti qurumlar tərəfindən bütün zəruri tədbirlər görülüb. Tədbirlər çərçivəsində Naxçıvan Muxtar Respublikası da daxil olmaqla, ölkə üzrə 135 ünvanda qurbanlıq heyvanların satışı və kəsimi xidmətləri təşkil edilib. Onlardan 77-də qurbanlıq heyvanların kəsimi və satışı, 30-da yalnız satışı, 28-də isə yalnız kəsimi xidmətləri vətəndaşlara təklif olunur. Bununla yanaşı, bir sıra regionlarda səyyar heyvan kəsimi çadırları quraşdırılaraq qurbanlıq heyvanların baytarlıq nəzarəti altında kəsimi və satışı həyata keçirilir. Bu çərçivədə Zəngilan rayonunun Ağalı kəndində və Ağdərə rayonunun Talış kəndində, həmçinin Ağdam, Şuşa, Füzuli və Cəbrayıl rayonlarında da heyvan kəsimi üçün çadırlar quraşdırılıb. Kəsim məntəqələrində Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun baytarlıq laboratoriyaları da mövcuddur. Gücləndirilmiş rejimdə fəaliyyət göstərən laboratoriyalarda peşəkar baytar həkimlər fəaliyyət göstərir. Qurbanlıq heyvanlar arasında hər hansı xəstəliyə şübhə yaranarsa, daxili orqanlarından nümunə götürülərək həmin laboratoriyalarda, eyni zamanda Mərkəzi Baytarlıq Laboratoriyasında müayinə edilir. Ölkə ərazisində fəaliyyət göstərən soyuducu infrastruktura malik ticarət şəbəkələri tərəfindən də əvvəlcədən qəbul olunmuş sifarişlər əsasında qurbanlıq heyvanların kəsilməsi və ətinin vətəndaşlara çatdırılması xidməti həyata keçirilir. Vətəndaşlar qurbanlıq heyvanların kəsim və satış məntəqələri barədə məlumatı Agentliyin saytından (afsa.gov.az/az/qurban-bayrami-2025) əldə edə bilərlər. Vətəndaşlardan bayram günlərində heyvan kəsimi və satışı fəaliyyətləri ilə bağlı xoşagəlməz hallarla rastlaşdıqda, aidiyyəti dövlət qurumlarına və ya Agentliyin “1003-Çağrı Mərkəzi”nə məlumat vermələri xahiş olunur.
Latviyanın Vidzeme regionunda quş qripi xəstəliyi qeydə alınıb
Ümumdünya Heyvan Sağlamlığı Təşkilatının (ÜHST) rəsmi məlumatına əsasən, Latviya Respublikasının Vidzeme regionunda yüksək patogen quş qripi xəstəliyi qeydə alınıb. Respublika ərazisinin qeyd olunan yoluxucu xəstəlikdən qorunması üçün Vidzeme regionunda zonalaşma prinsipi nəzərə alınmaqla, xəstəlik baş vermiş təsərrüfatdan 10 km radiusda olan məsafədə yerləşən müəssisələrdən diri quş və quşçuluq məhsullarının idxalına ÜHST-nin “Quruda yaşayan heyvanların sağlamlıq Məcəlləsi”nə uyğun olaraq Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən müvəqqəti məhdudiyyət tətbiq olunub. Eyni zamanda müvafiq tədbirlərin görülməsi üçün Dövlət Gömrük Komitəsinə müraciət olunub.
