Giriş
Ev heyvanlarında SARS-CoV-2 törədicisi ilə bağlı elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilib
26 İyul 2021 16:22
Dünyada COVID-19 pandemiyasına səbəb olan və insanlarda atipik pnevmoniya yaradan SARS-CoV-2 infeksiyası ilk dəfə 2019-cu ilin sonunda Çinin Uhan şəhərində aşkar olunaraq 2019-nCoV kimi adlandırılıb. Törədicinin genom quruluşu 50 % MERS-CoV, 79 % SARS-CoV və 88 % BtRsCoV-la homoloji olduğundan ikinci tip kəskin tənəffüs sindromu viruslarına aid edilib. Son məlumatlara əsasən, SARS-CoV-2 törədicisi Coronaviridae ailəsinin Orthocoronavirinae yarımailəsinin Beta- və Deltacoronavirus qruplarına aid yüksək mutagen xüsusiyyətlərə malik virus növü kimi təsnif edilir.
COVID-19 törədicisinin mənbəyi dəqiq məlum olmasa da, tədqiqatçılar tərəfindən bu barədə müxtəlif fərziyyələr irəli sürülür. İlkin qənaətə əsasən, xəstəliyin yayılmasına Çinin Uhan şəhərində yerləşən heyvan bazarında satılan yarasalar səbəb olub. Ehtimal olunur ki, virusun yarasalardan insanlara ötürülməsində gəmiricilər aralıq sahib rolunu oynayıb. Daha sonra aparılan araşdırmalar nəticəsində virusun yayılmasında panqolinlərin aralıq sahib rolu oynamasına da şübhə yaranıb. Qarışqalarla qidalanan və nəsli kəsilməkdə olan bu heyvanların gövdəsindəki pulcuqlar Çin təbabətində müalicə məqsədilə, əti isə delikates kimi istifadə olunur. Qeyd edək ki, Miçiqan Universitetinin tədqiqatçıları tərəfindən panqolinlərin ağciyər nümunələrində aşkar edilmiş koronavirus növü ilə COVID-19 virusunun genetik quruluşunda 91 %-ə qədər oxşarlıq müəyyən olunsa da, bu sahədə fundamental tədqiqatların aparılması zəruri hesab olunur. Hazırda COVID-19 virusunun su heyvanlarından (balıq, xərçəngkimilər, molyusklar, amfibiyalar) insanlara ötürülə biləcəyinə dair kifayət qədər dəlil yoxdur. Ona görə də virusun insanlar arasında yayılmasında onların epidemioloji roluna dair fikir yürütmək mümkün deyildir. Beləliklə, SARS-CoV-2 virusunun yarasa populyasiyalarında rezervasiya olunması barədə məlumatlar aktual olaraq qalır.
Qeyd edək ki, virusun ev heyvanlarından dəri, xəz və tük, eyni zamanda qida vasitəsilə insanlara ötürülməsi barədə məlumatlar yoxdur. Buna baxmayaraq, Beynəlxalq Qida Təhlükəsizliyi Təşkilatları Şəbəkəsinin (INFOSAN) tədqiqatlarına əsasən, virusun çiy və ya yaxşı bişirilməmiş heyvan mənşəli məhsullarla insanlara ötürülmə riski hələ də aktualdır.
Zoonoz xəstəlik olan SARS-CoV-2 törədicisinin heyvanlardan insanlara və ya əksinə ötürülmə mexanizminin təfərrüatları barədə əsaslı elmi nəticələrin olmamasına baxmayaraq, bir sıra ölkələrdə SARS-CoV-2 törədicisi ilə yoluxmuş it və pişiklərin sahiblərində bu xəstəlik aşkar olunub. Bununla yanaşı, ABŞ-da SARS-CoV-2 ilə yoluxmuş xidmətçidən zoopark heyvanlarına xəstəliyin ötürülməsi ilə bağlı məlumatlar da mövcuddur. SARS-CoV-2 ilə yoluxmuş insanlarla təmas nəticəsində heyvanlarının da bu infeksiyaya yoluxması barədə məlumatlara istinad edərək Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Elmi-tədqiqat və risklərin qiymətləndirilməsi departamentinin Heyvan sağlamlığı şöbəsi tərəfindən bu istiqamətdə elmi-tədqiqat işləri həyata keçirilib. Tədqiqatın məqsədi ev heyvanlarının (it, pişik, qaramal, qoyun və keçi) SARS-CoV-2 ilə yoluxmasının, eyni zamanda heyvanların infeksiyaya məruzqalmasının virusla yoluxmuş insan faktoru ilə bağlılığının araşdırılmasıdır. Bu məqsədlə tədqiqatın ilkin mərhələsində heyvanlardan PZR (Polimeraz zəncirvari reaksiya) müayinəsi üçün nazofaringeal və orofaringeal yaxma, immunoferment (ELİSA) müayinəsi üçün isə qan nümunələri götürülüb.
Tədqiqatın gedişatında 211 it, 136 pişik, 19 baş iribuynuzlu (qaramal) və 268 baş xırdabuynuzlu (qoyun, keçi) heyvandan nümunələr götürülüb. Təhlillər nəticəsində 7 it və 4 pişik qanında SARS-CoV-2 törədicisinə qarşı anticisimlər aşkar edilib ki, bu da xəstəliyin heyvanlar arasında məhdud şəkildə yayılmasını göstərir. Həmçinin müəyyən edilib ki, həmin heyvanlara xidmət edən işçi heyət arasında bu xəstəliyə yoluxanlar da olub. Daha dolğun məlumatların əldə olunması məqsədilə tədqiqatların davam etdirilməsi nəzərdə tutulub.
Məqalə AQTİ-nin Elmi-tədqiqat və risklərin qiymətləndirilməsi departamentinin Heyvan sağlamlığı şöbəsinin mütəxəssisləri Q. Cəlladov, Ç. Əliyeva, S. Məmmədova, K. Əliyeva, Ş. Məmmədova, Ş. Rüstəmli, R. Kəngərli, J. İsgəndərova, F. Əlizadə tərəfindən hazırlanıb.
Oxşar xəbərlər
Qurban bayramı ilə bağlı hazırlıq işləri davam edir
6-7 iyun tarixlərində qeyd olunacaq Qurban bayramı günlərində daha çox heyvanın kəsimi və satışının həyata keçirildiyini nəzərə alaraq, Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi aidiyyəti dövlət orqanları ilə birgə əhalinin təhlükəsiz ət və ət məhsulları ilə təmin edilməsi istiqamətində aparılan tədbirlərin miqyasını genişləndirib.
Təhlükəli zoonoz xəstəlik — Qarayara
Qarayara — heyvanlardan insanlara keçə bilən zoonoz xəstəliklərdəndir. Hazırda bütün dünyada insanlar arasında rast gəlinən yoluxucu xəstəliklərin 60%-dən çoxu məhz zoonoz infeksiyaların payına düşür. Heyvanlar bu infeksiyaya xəstəlik törədiciləri ilə çirklənmiş su və torpaq vasitəsi ilə yoluxur. Xəstəliyin əsas əlamətləri isə bunlardır: heyvan qəfil yıxılır, ağız və burun dəliklərindən qanlı köpük, anus dəliyindən isə qan axır, bir neçə dəqiqə ərzində ölüm halı baş verir. Qanda laxtalanma prosesi getmədiyindən, cəsəd qısa müddətdə köpür və bərkimir. Qarayara xəstəliyindən tələf olmuş heyvanların cəsədinin yarılması yolverilməzdir. Ölmüş heyvanın cəsədi yandırılma yolu ilə zərərsizləşdirilməlidir. İnsanlar xəstə heyvanların əti, ondan hazırlanmış yarımfabrikat məhsulların istehlakı və digər ətraf mühit amilləri ilə bu xəstəliyə yoluxa bilər. Bu zaman yoluxmuş şəxs dərhal tibbi yardım almalıdır. Mal-qaranı qarayara xəstəliyindən qorumaq üçün heyvanların dövri peyvəndlənməyə cəlb olunması vacibdir. Xəstəlikdən qorunmağın ən təsirli yolu baytarlıq nəzarəti olmayan yerdən ət almamaqdır.
Dünyadakı epizootik vəziyyətə uyğun olaraq müvafiq tədbirlər görülür
Ümumdünya Heyvan Sağlamlığı Təşkilatının (ÜHST) rəsmi məlumatlarına əsasən, Xorvatiya Respublikasının Brodsko-Posavska inzibati ərazi vahidində, Danimarka Krallığının Şimali Yutlandiya regionunda, Türkiyə Respublikasının Kayseri vilayətində yüksək patogen quş qripi xəstəliyi qeydə alınıb. Respublika ərazisinin bu yoluxucu xəstəlikdən qorunması üçün qeyd olunan ərazilərdə zonalaşma prinsipi nəzərə alınmaqla, xəstəlik baş vermiş təsərrüfatdan 10 km radiusda olan məsafədə yerləşən müəssisələrdən diri quş və quşçuluq məhsullarının idxalına ÜHST-nin “Quruda yaşayan heyvanların sağlamlıq Məcəlləsi”nə uyğun olaraq müvəqqəti məhdudiyyət tətbiq olunub. Eyni zamanda müvafiq tədbirlərin görülməsi üçün Azərbaycan Respublikasının Dövlət Gömrük Komitəsinə müraciət olunub.
