Çərəzlərin istehlakı zamanı əməl olunması vacib qaydalar

19 Mart 2023 00:00

Novruz bayramı günlərində insanlar tərəfindən ən çox istehlak olunan qidalardan biri də çərəzlərdir. Yüksək qidalılıq dəyərinə və zəngin tərkibə malik olan çərəzlər insan orqanizminin ehtiyac duyduğu gündəlik vitamin və mineral normasını qarşılayır. Eyni zamanda beynin təbii yağlara olan ehtiyacını ödəyir. Həmçinin çərəzlərin tərkibində olan lif, vitamin, mineral və antioksidantlar bir çox xəstəliyə qarşı qalxan rolunu oynayır.
Qida dəyəri yüksək olduğuna görə bir ovuc çərəz orqanizmin gündəlik vitamin tələbatını qarşılamağa kifayət edir. Qoz, fındıq, badam, fıstıq, iydə və innab kimi çərəzlər miqdarına diqqət edilməklə gün ərzində istehlak oluna bilər.
Qoz yağ, zülal, karbohidratlar, C vitamini, B qrup vitaminləri, maqnezium, manqan, sink və fosfor kimi orqanizm üçün vacib komponentlərlə zəngindir. Bu, orqanizmin ehtiyacı olan bitki tərkibli Omega-3 yağ turşusunu təmin edən yeganə çərəzdir. E vitamini və alfa-linolenik turşusu ilə zəngin olan qoz sinir sisteminə müsbət təsir göstərir. Damarların kirəcləşməsinin qarşısının alınmasına, xolesterolun səviyyəsinin və qan şəkərinin stabilləşməsinə kömək edir. Tərkibindəki lif və proteinin sayəsində Alzheimer xəstəliyinin və şəkərli diabetin yaranmasını ləngidir. Stres və yuxu problemini aradan qaldırır. Eyni zamanda sümüklərin güclənməsini və dəri hüceyrələrinin daha cavan qalmasını təmin edir.
Fındıq insan orqanizmi üçün olduqca faydalıdır. Fındığın tərkibi zülallarla, karbohidratlarla, doymamış yağlarla, E və B qrupu vitaminlərlə, yüksək miqdarda kalium, kalsium və natriumla zəngindir. Fındıq ləpəsinin tərkibində olan yağların 96 %-i insan orqanizmi üçün faydalı olan doymamış turşular olan olein və linolindən ibarətdir. Bu çərəz immun sistemini gücləndirir, diabet riskini azaldır, eləcə də sinir sistemi üçün faydalıdır və xərçəngə qarşı orqanizmi qoruyur. Fındıq bağırsaq üçün də çox faydalıdır. Eyni zamanda tərkibindəki liflər və vitaminlər əzələləri gücləndirir, hüceyrələri yaşlanmaya qarşı qoruyur, insanda toxluq hissini artırır. Fındığın tərkibi triptofan və izoleysin amin turşuları ilə zəngin olduğu üçün beynin fəaliyyətini və zehni qabiliyyəti yaxşılaşdırır.
Badamın tərkibi lif, doymamış yağ turşuları ilə yanaşı, E və B qrupu vitaminləri, maqnezium, kalsium, fosfor, dəmir, sink, selen və mis kimi minerallarla zəngindir. Dadına görə badam acı və şirin olmaqla, 2 növə bölünür. Şirin badam təzə halda yeyilir və qənnadı sənayesində geniş istifadə olunur. Acı badamdan isə ətriyyat və əczaçılıq sənayesində istifadə edilir. Son zamanlar qida rasionumuzda yer alan badam südü laktozasız və xolesterolsuz olduğu üçün inək südünə alternativ kimi istifadə edilir. Badam ürək-damar xəstəliklərinə qarşı olduqca faydalıdır, qan təzyiqini tənzimləyir, beynin fəaliyyətini yaxşılaşdırır. Həmçinin qanda şəkərin səviyyəsini tənzimləyir, sümük əriməsini əngəlləyir. Maddələr mübadiləsini sürətləndirmək üçün badamın ac vaxtı istehlakı tövsiyə olunur.
Fıstığın tərkibi lif, fosfor, kalium, E, C, A və B qrup vitaminləri, yağ və proteinlə olduqca zəngindir. Bu çərəz həzm prosesinin yaxşılaşması, qan təzyiqinin tənzimlənməsi, immun sisteminin gücləndirilməsi və qanazlığı üçün faydalıdır. Zehni fəaliyyətin inkişafına müsbət təsir etdiyi üçün uşaqlar tərəfindən də istehlakı tövsiyə olunur.
İydə və innabın tərkibində orqanizm üçün zəruri olan bir çox maddələr var. Bu maddələr orqanizmin müxtəlif xəstəliklərə qarşı müqavimətini artırır. İydə kalori dəyəri aşağı olduğundan pəhriz saxlayanlar üçün əlverişlidir. C vitamini ilə zəngin olan iydə soyuqdəymə və tənəffüs yolu infeksiyaları üçün faydalıdır. Təzə və ya qurudulmuş halda istehlak olunan innab isə qan təzyiqini aşağı salmaq üçün yaxşı vasitədir. Bu qidanı diabet xəstələrinə də məsləhət görürlər. İnnab böyrək və tənəffüs orqanları xəstəlikləri üçün də faydalıdır. Uşaqların da innabdan istifadə etməsi tövsiyə olunur.
Çərəzlərin qovrulmamış və ya çox az qovrulmuş halda istehlakı tövsiyə olunur. Çünki çərəzlər qovrulan zaman qidalılıq dəyərinin azalması, tərkibindəki yağların trans yağlara çevrilməsi baş verə bilər.
Çərəzləri alarkən xarici görünüşə və məhsulun satışa qədər düzgün saxlanılıb-saxlanılmamasına diqqət yetirmək lazımdır. Çərəzlər bütöv olmalı, üzərində çat, zədə və kif əlaməti olmamalı, zərərli orqanizmlərin təsirinə məruz qalmamalıdır. Əgər məhsula uyğun olmayan qoxu hiss edilərsə, bu, çərəzlərin düzgün şəraitdə saxlanmamasının və sağlamlıq üçün təhlükəli olmasının göstəricisidir. Qablaşdırılmış halda satılan çərəzləri alarkən buraxılış və son istifadə tarixinə mütləq nəzər yetirilməlidir.
Çərəzlər düzgün şəraitdə saxlanmadıqda Aspergillus flavus və Aspergillus parasiticus göbələklərinin ifraz etdiyi zəhərli toksin olan aflatoksin yaranır. Məhsulun üzərində aflatoksinin əlaməti olan kiflər pambıq formasında, bəzən də rəngli şəkildə özünü büruzə verir. Hətta məhsulun gözlə görünməyən dərin qatlarına nüfuz edə bilir. Kiflərin səbəb olduğu zəhərlənmələr isə qısa müddətdə əlamətlərini göstərmir. Lakin uzun müddət kifli məhsulların istehlak olunması sonralar orqanizmdə ciddi fəsadlara yol açır. Buna görə də, kiflənmiş qidaların bir hissəsinin kəsilərək atılması, digər hissəsinin yeyilməsi belə məsləhət deyil. Həmçinin çərəzlər istehlak edilməmişdən əvvəl mütləq yuyulmalıdır.