Nar bitkisinin əsas xəstəlikləri və mübarizə yolları
9 Fevral 2024 12:31

Nar bitkisinin kökü, meyvələri və digər hissələri zərərli orqanizmlərin təsirinə məruz qaldıqda zərər görür. Həmçinin istehsal olunan nar məhsulunun keyfiyyəti və əmtəəlik qabiliyyəti aşağı düşür. Bu halların qarşısını almaq üçün isə nar bitkisini əsasən antraknoz və ya dəmgil, meyvə çürüməsi və ya zitioz və bakterial ləkəlilik xəstəliklərindən qorumaq lazımdır.
Narın antraknoz və ya dəmgil xəstəliyi dünya ölkələrində geniş yayılmış göbələk xəstəliyidir. Ölkəmizdə Gəncə şəhəri, eləcə də Göygöl, Ağdam, Lənkəran və Astara rayonları ərazisində daha çox yayılıb. Bu xəstəlik nar bitkisinin yarpaq, saplaq, zoğ və yaşıl meyvələrini yoluxdurur. Dəmgil xəstəliyi çiçək kasacığını və meyvənin qabıq hissəsini zədələyir, tünd-qəhvəyi batıq ləkələr əmələ gətirir. Sirayətlənmiş yarpaqlar kiçik, həlqəvi qırmızıyabənzər qəhvəyi və ya açıq çəhrayı ləkələrlə əhatə olunur. Zaman keçdikcə, bu ləkələr bərkiyir, tünd-qonur və ya tünd-qəhvəyi rəng alır. Daha çox yoluxmuş yarpaqlar saralır və vaxtından əvvəl tökülür. Bununla yanaşı, saplaqların yoluxması da yarpaqların vaxtından əvvəl tökülməsinə səbəb olur. Xəstə zoğlar inkişafdan qalır, bəzən isə tamamilə məhv olur. Meyvələr yetişmənin ilk mərhələlərində xəstəliyə yoluxur. Bu zaman meyvələr cırlaşır, kobudlaşır və partlayır. Bu hal onların saxlanmasını sıfıra endirir. Yetişmə dövrünün ilk vaxtlarında dəmgil xəstəliyinə güclü yoluxan meyvələr tam inkişafdan qalır. Bu səbəbdən bitkilərin xəstəliklərə qarşı davamlılığını artıran kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir. Belə ki, ilk olaraq, nar bağı salarkən seçilmiş ərazinin relyefi, bitkilər və cərgələrarası sıxlıq mütləq şəkildə nəzərə alınmalı, antraknoz əlamətləri olan tinglər məhv edilməli, tingliklərdə sağlam əkin materialının yaradılması üçün aqrotexniki tədbirlər həyata keçirilməli, növbəli əkin sistemi tətbiq edilməli, alaq otları məhv edilməli, suvarma və gübrələmə prosesləri, həmçinin budama işləri vaxtlı-vaxtında və düzgün aparılmalıdır.
Narın meyvə çürüməsi və ya zitioz xəstəliyi nar bitkisinin kifayət qədər geniş yayılmış xəstəliklərindən biridir. Bu xəstəliyə bitkinin becərildiyi bütün rayonların ərazisində rast gəlinir. Nar bitkisinin kökü, gövdəsi, budaqları, yarpaqları, çiçəkləri və meyvələri bu xəstəliyin təsirinə məruz qalır. Narın meyvə çürüməsi xəstəliyinin yarpaqlarda yaratdığı qəhvəyi rəngli ləkələr onların vaxtından əvvəl saralaraq tökülməsinə səbəb olur. Sirayətlənmiş çiçəklər qəhvəyi və ya tünd-qəhvəyi ləkələrlə örtülür, əksər hallarda çiçəklərin vaxtından əvvəl tökülməsinə gətirib çıxarır. Bu xəstəliklə meyvənin yoluxması isə əsasən kasacığın sirayətlənməsindən başlayır ki, bu zaman da ləkələr böyüyərək meyvənin qalan hissələrinə keçir. Yoluxmuş nar meyvələrinin üzərində də qəhvəyi rəngli ləkələr əmələ gəlir. Ləkələr iriləşərək meyvəni əhatə edir. Хəstəlik əlaməti olan meyvələr qaralıb çürüyür və zədələnmiş cavan nar meyvələri yerə tökülür. Xəstəliyin törədicisi qışı çürümüş meyvələrdə keçirir. Bu xəstəlik əsasən, mexaniki zədələnmiş meyvələrdə, rütubətli havada daha sürətlə artır. Həmçinin sirayətlənmiş gövdə oduncağının və kök boğazının qabığı və üst qatları qəhvəyi pas rəngi alaraq çürüyür. Müəyyən zaman kəsiyindən sonra qabıq çatlayır və soyulur. Yarpaqlarda qəhvəyi pas rəngli nöqtələrə malik olan müqayisə olunacaq dərəcədə iri, qəhvəyi rəngli ləkələr əmələ gəlməsi onların vaxtından əvvəl saralaraq, tökülməsinə gətirib çıxarır. Xəstəliyin yayılma səbəbi mumyalaşmış meyvələr, yerə tökülmüş yarpaqlar və nar dənələri, eləcə də sirayətlənmiş ağaclardır. Zitioz xəstəliyi narın məhsuldarlığını aşağı salır və bağlara böyük ziyan vurur. Nar plantasiyalarında bu cür simptomlara rast gəldikdə, müvafiq fitosanitar tədbirlər aparılmalı, tez-tez təmizlik işləri görülməli, ağacların üzərində olan və ya yerə tökülmüş xəstə və qurumuş meyvələr yığılıb məhv edilməlidir.
Narın bakterial ləkəliliyi xəstəliyi yarpaqlarda 2-5 mm-ə qədər kiçik sarı, açıq qəhvəyi nekrotik ləkələrin əmələ gəlməsi ilə başlayır və bu mərhələdə simptomlar işıqda aydın görünür. Bu ləkələr zamanla qonşu ləkələrlə birləşir, ləkələr böyüyüb tündləşir və parıltılı olur. Ləkələr getdikcə yarpaq saplaqlarını da yoluxdurur və yarpaqların tökülməsinə səbəb olur. Yarpaqların yoluxub vaxtından əvvəl tökülməsi nəticəsində ağacların qışda dözümlülüyü azalır. Həmçinin fotosintezin pozulması üzvi maddələrin sintezini ləngidir və məhsuldarlığı aşağı salır. Xəstəlik, xüsusilə, 2-5 yaşlı nar ağaclarının qabığının soyulması ilə özünü göstərir. Bu çatlar 5-7 yaşlı nar ağaclarında dərinləşir və şiddətli yoluxma halında həmin çatlardan intensiv axıntı müşahidə edilir. Meyvələrdə patogenin simptomları əvvəlcə tipik qara ləkələr kimi başlayır və bakterial axıntı bu ləkələri əhatə edir. Sirayətlənmə şiddətləndikcə meyvədə çatlar əmələ gəlir. Belə ağacların yoluxmuş hissələrinin kəsilərək məhv edilməsi məqsədəmüvafiqdir.
Nar bitkisinin xəstəliklərinin vaxtında aşkar edilməsi, yeni nar bağlarının salınması və ümumilikdə, bu sahədə kompleks tədbirlərin aparılması ölkədə nara olan daxili tələbatın ödənilməsinə, nar ixracının artırılmasına və narçılıqla bağlı digər sahələrin inkişafına təsir göstərir. Bu hal isə bütövlükdə ölkənin ümumi iqtisadi potensialının güclənməsinə mühüm töhfə verir.
Qeyd edək ki, hazırda dünyada nar bitkisinin 500-dən artıq sortu məlumdur. Azərbaycanda narın əsasən “Azərbaycan gülöyşəsi” və ya “Qırmızı gülöyşə”, “Çəhrayı gülöyşə”, “Qırmızı qabıq”, “Nazik qabıq”, “Şüvəlan narı”, “Şah nar”, “Şirin nar”, “Qırmızı şirin”, “Ağ şirin”, “Göy nar”, “Zibeydə” və digər sortları var.
Məqalə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin Maarifləndirmə sektorunun böyük mütəxəssisi Tərlan Qorçiyeva tərəfindən hazırlanıb.
Oxşar xəbərlər

“Bitki sağlamlığı haqqında” Qanun layihəsinin ictimai müzakirəsi davam edir
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) tərəfindən yeni hazırlanan “Bitki sağlamlığı haqqında” Qanun layihəsinin bu sahədə elmi tədqiqatlar aparan alim və mütəxəssislərlə ictimai müzakirəsi təşkil edilib. Müzakirə zamanı AQTA rəsmisi Elxan Mikayılov yeni Qanun layihəsinin hazırlanmasında əsas məqsədin ölkədə bitki sağlamlığının təmin edilməsi, fitosanitar nəzarət və fitosanitar xidmətlərin hüquqi əsaslarının müəyyən edilməsi, bu sahədə fəaliyyət göstərən subyektlər arasında münasibətlərin tənzimlənməsi olduğunu bildirib. Qanun layihəsində yer alan elmi-tədqiqat institutları, təhsil müəssisələri, alimlər, tədqiqatçılar və məsləhətçilər tərəfindən elmi araşdırmalar zamanı aşkarlanan zərərli orqanizmin ərazidə mövcudluğuna dair məlumatın verilməsi qaydası, Azərbaycan Respublikasının ərazisində zərərli orqanizmlərin aşkarlanmasına dair mümkün mənbələrdən məlumatların çevik toplanması, dəqiqləşdirilməsi, zərərli orqanizmin identifikasiyası və mövcudluğunun təsdiqi qaydaları, ümumi monitorinqlə bağlı elmi-tədqiqat müəssisələrindən, universitetlərdən, ictimai təşkilatlardan, alimlərdən, tədqiqatçılardan, məsləhətçilərdən, elmi jurnallardan məlumatların toplanması və təhlili ilə bağlı müddəalar ətraflı müzakirə edilib. Görüşdə Qanun layihəsində yer alan anlayışlar, yeni terminlər, laboratoriyalarda zərərli orqanizmin identifikasiyasının həyata keçirilməsi, mövcudluğunun və yayılma vəziyyətinin rəsmi təsdiqi qaydası, risk qiymətləndirmələrinin aparılmasında alim və mütəxəssislərin yaxından iştirakının məqsədəuyğunluğu, o cümlədən inteqrir mübarizə ilə bağlı alimlərin rəy və təklifləri dinlənilib. Qanun layihəsinin hazırlanmasının ölkədə bitki sağlamlığı sahəsində mövcud olan problemlərin həllində mühüm addım olması alim və mütəxəsislər tərəfindən xüsusi vurğulanıb. Görüşdə digər maraq doğuran suallar cavablandırılıb.

12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən elan edilən bu günün məqsədi bitki sağlamlığının qorunmasının qlobal miqyasda əhəmiyyətini vurğulamaq və bu sahədə ictimaiyyəti maarifləndirməkdir. Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən ölkəmizdə bitki sağlamlığının qorunması, həmçinin xəstəliklərin, zərərvericilərin vaxtında aşkarlanaraq onlara qarşı effektiv mübarizə tədbirlərinin görülməsi məqsədilə mütəmadi tədbirlər həyata keçirilir. Qida zəncirinin əsas elementlərindən olan bitki sağlamlığı sahəsində hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində AQTA tərəfindən yeni “Bitki sağlamlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsi hazırlanıb. Qanun layihəsinin məqsədləri əsasəsn bitki xəstəliklərinə qarşı mübarizə metodlarını daha da təkmilləşdirmək, pestisidlərin, aqrokimyəvi maddələrin düzgün istifadəsini nəzarət altına almaq, kənd təsərrüfatı məhsullarının beynəlxalq tələblərə uyğunluğunu təmin etməkdir. Həmçinin bitki sağlamlığının təmin olunmasında Azərbaycan Qida Təhlükəsizlyi İnstitutunun ixtisaslaşmış laboratoriyaları xüsusi rola malikdir. Mərkəzi Fitosanitar Laboratoriyasında entomoloji, herboloji, fitohelmintoloji, mikoloji, bakterioloji və virusoloji ekspertizalar aparılır. Kompleks Tədqiqatlar Laboratoriyasında beynəlxalq metodlardan istifadə edilərək, pestisid və aqrokimyəvi maddələrin laboratoriya sınaqları həyata keçirilir. Milli Referens Laboratoriyasında meyvə-tərəvəz məhsullarında pestisidlərin qalıq miqdarları təyin olunur. Eyni zamanda Xaçmaz, Lənkəran və Tovuz Regional Sınaq Laboratoriyalarında bitki xəstəliklərinin aşkar olunması istiqamətində ən müasir laborator sınaqlar həyata keçirir. Eləcə də fitosanitar sahədə nəzarətin daha da gücləndirilməsi və işin səmərəli təşkili məqsədilə Səyyar Fitosanitar Laboratoriya fəaliyyət göstərir.

Bitki sağlamlığının qorunması istiqamətində tədbirlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmlərdən qorumaq və onların mənbələrini vaxtında aşkarlamaq məqsədilə karantin nəzarətində olan materiallarda müntəzəm olaraq müşahidələrin aparılması, fitosanitar ekspertizaların keçirilməsi və profilaktik tədbirlərin görülməsi istiqamətində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin müfəttişləri tərəfindən fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir. Milli Monitorinq Planı çərçivəsində Agentliyin Şəki-Zaqatala regional bölməsinin əməkdaşları tərəfindən ilkin istehsal təsərrüfatlarında keçirilmiş fitosanitar monitorinqlər zamanı simptomlu bitki hissələrindən nümunələr götürülərək laborator müayinələrə cəlb edilib. Müayinələr nəticəsində Şəki rayonunun Öryət və Çeşməli kəndləri ərazisində yerləşən tumlu-çəyirdəkli meyvə bağlarında karantin tətbiq edilən göbələk mənşəli Qonur monilioz çürümə xəstəliyi aşkarlanıb. Monitorinq zamanı həmçinin bağçılıq təsərrüfatlarında Qəhvəyi mərmər bağacığı, Şaftalı meyvəyeyəni, Qərb çiçək tripsi və Şərq meyvəyeyəni kimi karantin tətbiq edilən zərərvericilərin mövcudluğunu müəyyənləşdirmək məqsədilə feromon tələlər asılıb. Sahə aqronomu və texniki işçilərlə söhbətlər aparılıb, zərərvericilərlə mübarizə üsulları əks olunan maarifləndirici çap materialları paylanıb. Eyni zamanda təsərrüfat sahiblərinə və işçilərə pestisid və aqrokimyəvi maddələrin saxlanması, daşınması, tətbiq reqlamenti, o cümlədən istifadəsi zamanı təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunması barədə tövsiyələr verilib.