Giriş
Nar bitkisinin əsas xəstəlikləri və mübarizə yolları
9 Fevral 2024 12:31
Nar bitkisinin kökü, meyvələri və digər hissələri zərərli orqanizmlərin təsirinə məruz qaldıqda zərər görür. Həmçinin istehsal olunan nar məhsulunun keyfiyyəti və əmtəəlik qabiliyyəti aşağı düşür. Bu halların qarşısını almaq üçün isə nar bitkisini əsasən antraknoz və ya dəmgil, meyvə çürüməsi və ya zitioz və bakterial ləkəlilik xəstəliklərindən qorumaq lazımdır.
Narın antraknoz və ya dəmgil xəstəliyi dünya ölkələrində geniş yayılmış göbələk xəstəliyidir. Ölkəmizdə Gəncə şəhəri, eləcə də Göygöl, Ağdam, Lənkəran və Astara rayonları ərazisində daha çox yayılıb. Bu xəstəlik nar bitkisinin yarpaq, saplaq, zoğ və yaşıl meyvələrini yoluxdurur. Dəmgil xəstəliyi çiçək kasacığını və meyvənin qabıq hissəsini zədələyir, tünd-qəhvəyi batıq ləkələr əmələ gətirir. Sirayətlənmiş yarpaqlar kiçik, həlqəvi qırmızıyabənzər qəhvəyi və ya açıq çəhrayı ləkələrlə əhatə olunur. Zaman keçdikcə, bu ləkələr bərkiyir, tünd-qonur və ya tünd-qəhvəyi rəng alır. Daha çox yoluxmuş yarpaqlar saralır və vaxtından əvvəl tökülür. Bununla yanaşı, saplaqların yoluxması da yarpaqların vaxtından əvvəl tökülməsinə səbəb olur. Xəstə zoğlar inkişafdan qalır, bəzən isə tamamilə məhv olur. Meyvələr yetişmənin ilk mərhələlərində xəstəliyə yoluxur. Bu zaman meyvələr cırlaşır, kobudlaşır və partlayır. Bu hal onların saxlanmasını sıfıra endirir. Yetişmə dövrünün ilk vaxtlarında dəmgil xəstəliyinə güclü yoluxan meyvələr tam inkişafdan qalır. Bu səbəbdən bitkilərin xəstəliklərə qarşı davamlılığını artıran kompleks tədbirlər həyata keçirilməlidir. Belə ki, ilk olaraq, nar bağı salarkən seçilmiş ərazinin relyefi, bitkilər və cərgələrarası sıxlıq mütləq şəkildə nəzərə alınmalı, antraknoz əlamətləri olan tinglər məhv edilməli, tingliklərdə sağlam əkin materialının yaradılması üçün aqrotexniki tədbirlər həyata keçirilməli, növbəli əkin sistemi tətbiq edilməli, alaq otları məhv edilməli, suvarma və gübrələmə prosesləri, həmçinin budama işləri vaxtlı-vaxtında və düzgün aparılmalıdır.
Narın meyvə çürüməsi və ya zitioz xəstəliyi nar bitkisinin kifayət qədər geniş yayılmış xəstəliklərindən biridir. Bu xəstəliyə bitkinin becərildiyi bütün rayonların ərazisində rast gəlinir. Nar bitkisinin kökü, gövdəsi, budaqları, yarpaqları, çiçəkləri və meyvələri bu xəstəliyin təsirinə məruz qalır. Narın meyvə çürüməsi xəstəliyinin yarpaqlarda yaratdığı qəhvəyi rəngli ləkələr onların vaxtından əvvəl saralaraq tökülməsinə səbəb olur. Sirayətlənmiş çiçəklər qəhvəyi və ya tünd-qəhvəyi ləkələrlə örtülür, əksər hallarda çiçəklərin vaxtından əvvəl tökülməsinə gətirib çıxarır. Bu xəstəliklə meyvənin yoluxması isə əsasən kasacığın sirayətlənməsindən başlayır ki, bu zaman da ləkələr böyüyərək meyvənin qalan hissələrinə keçir. Yoluxmuş nar meyvələrinin üzərində də qəhvəyi rəngli ləkələr əmələ gəlir. Ləkələr iriləşərək meyvəni əhatə edir. Хəstəlik əlaməti olan meyvələr qaralıb çürüyür və zədələnmiş cavan nar meyvələri yerə tökülür. Xəstəliyin törədicisi qışı çürümüş meyvələrdə keçirir. Bu xəstəlik əsasən, mexaniki zədələnmiş meyvələrdə, rütubətli havada daha sürətlə artır. Həmçinin sirayətlənmiş gövdə oduncağının və kök boğazının qabığı və üst qatları qəhvəyi pas rəngi alaraq çürüyür. Müəyyən zaman kəsiyindən sonra qabıq çatlayır və soyulur. Yarpaqlarda qəhvəyi pas rəngli nöqtələrə malik olan müqayisə olunacaq dərəcədə iri, qəhvəyi rəngli ləkələr əmələ gəlməsi onların vaxtından əvvəl saralaraq, tökülməsinə gətirib çıxarır. Xəstəliyin yayılma səbəbi mumyalaşmış meyvələr, yerə tökülmüş yarpaqlar və nar dənələri, eləcə də sirayətlənmiş ağaclardır. Zitioz xəstəliyi narın məhsuldarlığını aşağı salır və bağlara böyük ziyan vurur. Nar plantasiyalarında bu cür simptomlara rast gəldikdə, müvafiq fitosanitar tədbirlər aparılmalı, tez-tez təmizlik işləri görülməli, ağacların üzərində olan və ya yerə tökülmüş xəstə və qurumuş meyvələr yığılıb məhv edilməlidir.
Narın bakterial ləkəliliyi xəstəliyi yarpaqlarda 2-5 mm-ə qədər kiçik sarı, açıq qəhvəyi nekrotik ləkələrin əmələ gəlməsi ilə başlayır və bu mərhələdə simptomlar işıqda aydın görünür. Bu ləkələr zamanla qonşu ləkələrlə birləşir, ləkələr böyüyüb tündləşir və parıltılı olur. Ləkələr getdikcə yarpaq saplaqlarını da yoluxdurur və yarpaqların tökülməsinə səbəb olur. Yarpaqların yoluxub vaxtından əvvəl tökülməsi nəticəsində ağacların qışda dözümlülüyü azalır. Həmçinin fotosintezin pozulması üzvi maddələrin sintezini ləngidir və məhsuldarlığı aşağı salır. Xəstəlik, xüsusilə, 2-5 yaşlı nar ağaclarının qabığının soyulması ilə özünü göstərir. Bu çatlar 5-7 yaşlı nar ağaclarında dərinləşir və şiddətli yoluxma halında həmin çatlardan intensiv axıntı müşahidə edilir. Meyvələrdə patogenin simptomları əvvəlcə tipik qara ləkələr kimi başlayır və bakterial axıntı bu ləkələri əhatə edir. Sirayətlənmə şiddətləndikcə meyvədə çatlar əmələ gəlir. Belə ağacların yoluxmuş hissələrinin kəsilərək məhv edilməsi məqsədəmüvafiqdir.
Nar bitkisinin xəstəliklərinin vaxtında aşkar edilməsi, yeni nar bağlarının salınması və ümumilikdə, bu sahədə kompleks tədbirlərin aparılması ölkədə nara olan daxili tələbatın ödənilməsinə, nar ixracının artırılmasına və narçılıqla bağlı digər sahələrin inkişafına təsir göstərir. Bu hal isə bütövlükdə ölkənin ümumi iqtisadi potensialının güclənməsinə mühüm töhfə verir.
Qeyd edək ki, hazırda dünyada nar bitkisinin 500-dən artıq sortu məlumdur. Azərbaycanda narın əsasən “Azərbaycan gülöyşəsi” və ya “Qırmızı gülöyşə”, “Çəhrayı gülöyşə”, “Qırmızı qabıq”, “Nazik qabıq”, “Şüvəlan narı”, “Şah nar”, “Şirin nar”, “Qırmızı şirin”, “Ağ şirin”, “Göy nar”, “Zibeydə” və digər sortları var.
Məqalə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Elmi Araşdırmalar Mərkəzinin Maarifləndirmə sektorunun böyük mütəxəssisi Tərlan Qorçiyeva tərəfindən hazırlanıb.
Oxşar xəbərlər
Bitkiçilik məhsullarının sertifikatlaşması daha da asanlaşdı
Azərbaycan Respublikası Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin elektron sisteminin (AQTİS) “E-Fito” (ePhyto) platformasına inteqrasiyası işləri yekunlaşıb. Bununla da innovativ həllərin tətbiqi ilə Agentlik tərəfindən fitosanitar sertifikatların elektron verilməsi imkanları daha da genişlənib. “E-Fito” - elektron fitosanitar sertifikat mübadiləsidir. Bu innovativ həll Beynəlxalq Bitki Mühafizəsi Konvensiyası (IPPC) tərəfindən hazırlanmış elektron platformadır. Bu sistem fitosanitar sertifikatların ölkələr arasında təhlükəsiz və effektiv şəkildə mübadiləsini təmin edir. Sertifikatlar idxalçı ölkənin fitosanitar tələblərinə cavab verdiyini təsdiqləyərək, ticarət edilən bitkilərin, bitkiçilik məhsullarının və digər tənzimlənən yüklərin zərərvericilər və xəstəliklərdən azad olduğunu göstərir. Hazırda dünyada 110-dan artıq ölkə bu sistemə qoşulub. Ölkəmizə bitkiçilik məhsulları ixrac edən bir çox ölkələr sözügedən sistemə qoşulublar. Bu sistemin tətbiqi bir sıra üstünlüklər yaradır. * Effektivlik: Gecikmələri azaldır və sənədlərin fiziki təsdiq olunma ehdiyacını aradan qaldırır. * Təhlükəsizlik: Sertifikatların etibarlılığını təmin edir və saxtakarlıq riskini minimuma endirir. * Şəffaflıq: Maraqlı tərəflər üçün real vaxtda yeniliklər və izləmə imkanı yaradır. * Ekoloji təsir: Kağız istifadəsini və əlaqəli emissiyaları azaldır. Bu sistem, inkişaf etməkdə olan ölkələrin beynəlxalq ticarətdə səmərəli iştirakına imkan yaradır. Çünki elektron sistem böyük infrastruktur sərmayəsi tələb etmir. Qeyd edək ki, “E-Fito” platformasından istifadə etmək, ixrac və idxal proseslərinin səmərəliliyini, şəffaflığını və təhlükəsizliyini artıracaq, eyni zamanda beynəlxalq standartlara uyğunluğu təmin edəcəkdir.
Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə tədbirləri davam etdirilir
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş “Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı bitki mühafizəsinə dair Tədbirlər Planı”nın icrası məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi Qəhvəyi mərmər bağacığının ölkə ərazisində yayılmasının qarşısının alınması istiqamətində müvafiq fitosanitar nəzarət və maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir. Tədbirlər çərçivəsində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin, Daşkəsən Rayon İcra Hakimiyyətinin və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin yerli bölmələrinin əməkdaşlarının və rayon sakinlərinin iştirakı ilə görüş keçirilib. Görüşdə Qəhvəyi mərmər bağacığının kütləvi aşkarlandığı ərazilərdə müvafiq mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi, mümkün qışlama yerlərində müşahidələrin aparılması və zərərvericinin aşkarlandığı təqdirdə mexaniki yollarla məhv edilməsi, habelə mübarizə tədbirlərində vətəndaşların aktiv iştirakının zəruriliyi barədə məlumatlar verilib. Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə yolları ilə bağlı maarifləndirici çap materialları paylanıb.
Fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmləri, onların mənbələrini, sərhədlərini, yayılma səbəblərini vaxtında müəyyənləşdirmək və ölkə ərazisində fitosanitar sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin fitosanitar müfəttişləri tərəfindən Milli Monitorinq Planına uyğun olaraq meyvə bağlarında monitorinqlər aparılıb. Monitorinq zamanı Beyləqan rayonunda, İmişli rayonunun Murğuzallı, Qaralar, Sabirabad rayonunun Qasımbəyli, Əsgərbəyli, Yuxarı Axtaçı, Muradbəyli, Qəzli, Quruzma, Yenikənd, Mürsəlli, Ulacalı, Bulduq, Ətcələr, Məmişlər, Həşimxanlı, Beşdəli kəndlərində, Saatlı rayonunun Mustafabəyli, Məzrəli, Azadkənd kəndlərində yerləşən nar, xurma və heyva bağlarında zərərli orqanizmlərlə sirayətlənmə əlamətləri olan bitkilərdən nümunələr götürülərək Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim edilib. Müayinələr nəticəsində Meyvə milçəyi, Nar meyvəyeyəni, Meyvə çürüməsi, Afrika əncir milçəyi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Komstok yastıcası və Yaponiya mumlu yalançı qalxanlı yastıcası, bir təsərrüfatda isə Asiya giləmeyvə drozofilası aşkarlanıb. Agentlik əməkdaşları tərəfindən Astara rayonunun Astara şəhəri, Kijəbə qəsəbəsi, Şiyəkəran, Təngərüd, Siyakü, Velədi, Maşxan, Vaqo kəndlərində, habelə Lənkəran rayonunun Şağlaser kəndində 38 təsərrüfat subyektinə məxsus 119.3 hektar sitrus bağında aparılmış monitorinq zamanı Sitrus ağqanadlısı və Qırmızı tor gənəsi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Sitrus tristeza virusu və Yaponiya yalançı qalxanlı mumlu yastıcası müəyyən edilib. Bundan əlavə, Astara rayonunun Şiyəkəran kəndində yerləşən bir neçə sitrus bağında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin Astara rayon Bitki Mühafizə Mərkəzinin əməkdaşları ilə birgə monitorinq təşkil edilib və Sitrus ağqanadlısına qarşı Mərkəzin əməkdaşları tərəfindən bitki mübarizə tədbirləri həyata keçirilib.
