Giriş
Pambıq əkinlərində herbisid dreyfi təhlükəsi
22 Avqust 2024 15:11
Bir çox kənd təsərrüfatı bitkilərinin yüksək məhsuldarlığını təmin etmək üçün pestisidlərin tətbiqi vacibdir. Lakin bu zaman yaranan problemlərdən biri onların tətbiq olunduğu sahədən kənar ərazilərə yayıla bilməsidir. İstənilən pestisidin tətbiqi zamanı işçi məhlul damcılarının və ya buxarın hava axını vasitəsilə yayılması və yaxınlıqda olan qeyri-hədəf həssas bitkilərə mənfi təsiri baş verə bilər. Pestisid dreyfi (qeyri-hədəf bitkilərə mənfi təsiri) adlanan bu hallara Azərbaycanda son illərdə pambıq əkinlərində təsadüf edilir ki, bu da bəzən bitki xəstəlikləri, sahədə tətbiq olunmuş insektisid və yaxud digər aidiyyəti olmayan preparatın təsiri ilə əlaqələndirilir. Əslində isə yarpaqlarda yaranan deformasiyalara səbəb böyümə tənzimləyici təsirə malik və əsasən dənli taxıl bitkiləri sahələrində enliyarpaqlı alaq otlarına qarşı istifadə edilən 2,4-D, Dicamba və digər tərkibli herbisidlər ola bilər. Belə ki, pambıq bitkisi 2,4-D tərkibli preparatlara çox həssasdır. Bu preparatlar yüksək uçuculuq qabiliyyəti səbəbindən tətbiq olunduğu sahələrdən 5-10 km məsafəyə qədər yayıla bilər. Eyni zamanda preparatın isti (+32 0C və daha yuxarı) və ya küləkli hava şəraitində tətbiqindən sonra işçi məhlulun tətbiq edildiyi səth üzərindən təkrar buxarlanması ilə yaxınlıqdakı digər təsərrüfatlara yayılması, o cümlədən həmin bölgədə mexaniki yanıqlar əmələ gəlməsi baş verə bilir.
2,4-D və Dicamba aktiv maddələrinin təsir mexanizmləri demək olar ki, eynidir. Hər iki maddə təsir obyektindəki bitkilərin yarpaqları vasitəsilə sorulur və bitkinin müəyyən hüceyrə qrupuna təsir edir. Bu zaman bitkilərdə nəzarətsiz, dayanıqsız böyümə baş verir. Bu da gövdələrin bükülməsinə, yarpaqların saralmasına və deformasiyasına, nəticədə isə fotosintez, transpirasiya, hüceyrə bölünməsi və bu kimi digər vacib proseslərin pozulmasına səbəb olur.
Herbisidlərin dreyfi pambığın erkən inkişaf mərhələlərində baş verdikdə, bitkilər inkişafı bərpa edə bilsə də, nisbətən gec və təkrar təsirlər nəticəsində böyümənin və barvermənin bir neçə həftə gecikməsi və məhsuldarlığın azalmasına səbəb ola bilər. Hazırda ölkəmizdə qeydiyyata alınmış və istifadəsinə icazə verilmiş preparatlar siyahısında təsiredici maddələri 2,4-D və Dicambadan ibarət olan bir neçə herbisid mövcuddur. Bunlara “Acidas”, “Ester-D”, “Magnolia Süper (SL)” və “Dicamin SL” aiddir.
Herbisid dreyfinin tam aradan qaldırılması mümkün olmasa da, onların təsirini minimuma endirmək üçün müvafiq tədbirlər görülə bilər. Bu tədbirlərdən biri preparatın xüsusiyyətlərinin (uçuculuq qabiliyyəti) nəzərə alınmasıdır. Belə ki, herbisidin tərkib göstəriciləri onun hədəfdən kənar hərəkətinə əhəmiyyətli təsir göstərir. Uçuculuq, herbisid məhlulunun hədəfə çatması və daha sonra uzun məsafələrə hərəkət edə bilən qaz formasına çevrilməsi kimi təsvir olunur. Məsələn, 2,4-D-nin efir formulası, xüsusilə yüksək hava temperaturu şəraitində bu maddənin amin duzu formulasından daha uçucudur.
Digər tədbir istifadə edilən avadanlıq və tətbiq üsullarının doğru seçilməsi ilə bağlıdır. Tətbiq avadanlığı, herbisidlərin hədəfdən kənar yerlərdə fiziki hərəkətinə təsir edən ən böyük amildir. Çiləyici ucluqların növü, hündürlüyü və püskürtmə təzyiqi hədəfdən kənar hərəkət potensialına kəskin şəkildə təsir edir. İşçi məhlul havada nə qədər uzun qalırsa, hədəfdən kənar hərəkət potensialı bir o qədər yüksək olur. Əksinə, damcı ölçüsü nə qədər böyükdürsə, hədəfdən kənar hərəkət ehtimalı bir o qədər azalır. Digər tərəfdən herbisidlərin tətbiqi zamanı istifadə edilmiş çiləyici çənlərin təmizlənmədən başqa preparat tətbiqi üçün istifadə olunması sıx rast gəlinən səbəblərdəndir. Həmçinin herbisid məhlullarının çiləyici çənlərdə, şlanqlarda və ucluqlarda qalmasına yol verilməməlidir.
Hava şəraitinin nəzərə alınması da vacib tədbirlərdəndir. Belə ki, küləyin sürətinə və istiqamətinə diqqət edilməlidir. Eyni zamanda temperatur yüksək və rütubət aşağı olduqda yayılma daha çox baş verdiyi üçün günortadan sonra havanın temperaturunun yüksəlməsi uçucu herbisidin hədəf səthlərə tətbiq edildikdən sonra belə qaz halına çevrilməsinə və hava axını vasitəsilə ətrafa yayılmasına səbəb ola bilər. Bu səbəbdən uçuculuqla bağlı riski minimuma endirmək üçün havanın temperaturu 32 0C-dən yuxarı olduqda və yaxınlıqda pambıq əkinləri varsa, mümkün qədər tətbiqdən çəkinmək lazımdır.
Başqa bir tədbir isə prosesi icra edən operatorun bilik və bacarığının yetərli olması ilə əlaqədardır. Prosesi icra edən operator həm cari, həm də proqnozlaşdırılan hava şəraitini nəzərə almalı, bütün etiket məhdudiyyətlərinə riayət etməli və qonşu ərazilərdə həssas bitkilərin harada yerləşdiyini bilməli və nəzərə almalıdır. Əgər qonşuluqda pambıq əkin sahələri varsa, hormonal təsirli herbisidlərin tətbiqi zamanı xüsusən diqqətli olmaq lazımdır.
Oxşar xəbərlər
Fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmləri, onların mənbələrini, sərhədlərini, yayılma səbəblərini vaxtında müəyyənləşdirmək və ölkə ərazisində fitosanitar sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin fitosanitar müfəttişləri tərəfindən Milli Monitorinq Planına uyğun olaraq meyvə bağlarında monitorinqlər aparılıb. Monitorinq zamanı Beyləqan rayonunda, İmişli rayonunun Murğuzallı, Qaralar, Sabirabad rayonunun Qasımbəyli, Əsgərbəyli, Yuxarı Axtaçı, Muradbəyli, Qəzli, Quruzma, Yenikənd, Mürsəlli, Ulacalı, Bulduq, Ətcələr, Məmişlər, Həşimxanlı, Beşdəli kəndlərində, Saatlı rayonunun Mustafabəyli, Məzrəli, Azadkənd kəndlərində yerləşən nar, xurma və heyva bağlarında zərərli orqanizmlərlə sirayətlənmə əlamətləri olan bitkilərdən nümunələr götürülərək Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim edilib. Müayinələr nəticəsində Meyvə milçəyi, Nar meyvəyeyəni, Meyvə çürüməsi, Afrika əncir milçəyi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Komstok yastıcası və Yaponiya mumlu yalançı qalxanlı yastıcası, bir təsərrüfatda isə Asiya giləmeyvə drozofilası aşkarlanıb. Agentlik əməkdaşları tərəfindən Astara rayonunun Astara şəhəri, Kijəbə qəsəbəsi, Şiyəkəran, Təngərüd, Siyakü, Velədi, Maşxan, Vaqo kəndlərində, habelə Lənkəran rayonunun Şağlaser kəndində 38 təsərrüfat subyektinə məxsus 119.3 hektar sitrus bağında aparılmış monitorinq zamanı Sitrus ağqanadlısı və Qırmızı tor gənəsi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Sitrus tristeza virusu və Yaponiya yalançı qalxanlı mumlu yastıcası müəyyən edilib. Bundan əlavə, Astara rayonunun Şiyəkəran kəndində yerləşən bir neçə sitrus bağında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin Astara rayon Bitki Mühafizə Mərkəzinin əməkdaşları ilə birgə monitorinq təşkil edilib və Sitrus ağqanadlısına qarşı Mərkəzin əməkdaşları tərəfindən bitki mübarizə tədbirləri həyata keçirilib.
AQTİ-nin laboratoriyaları biotəhlükəsizliyin təmin olunmasında xüsusi rol oynayır
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunda (AQTİ) ölkənin biotəhlükəsizlik statusunun daim nəzarətdə saxlanması məqsədilə xüsusi təhlükəli xəstəliklərin çevik şəkildə laborator diaqnostikası həyata keçirilir. Belə ki, AQTİ-nin bütün ölkəni əhatə edən, müasir maddi-texniki bazaya malik laboratoriyalarında peşəkar kadrlar tərəfindən aparılan sınaqlar sayəsində respublikaya idxal olunan bitki və heyvan mənşəli qida məhsullarında bioloji təhlükələr vaxtında aşkarlanır və müvafiq tədbirlər görülür. AQTİ tərəfindən ölkəmizdə heyvan sağlamlığının qorunması və zoonoz xəstəliklərin qarşısının alınması məqsədilə quş qripi xəstəliyinin diaqnostikası, monitorinqi və idarə olunması sahəsində silsilə tədbirlər həyata keçirilir. Xüsusi təhlükəli xəstəliklər üzrə böhran vəziyyətinin idarə edilməsi üçün ixtisaslaşmış əməliyyat qrupları mütəmadi olaraq quş qripi xəstəliyi də daxil olmaqla assosiativ-simulyasiya məşğələlərini icra edir. Bu çərçivədə peşəkar mütəxəssislər ölkə üzrə quş populyasiyasında davamlı monitorinq proqramlarına qatılır. Yüksək dəqiqlikli diaqnostik avadanlıqlarla təchiz olunan laboratoriyalarda quş qripi virusunun subtiplərinin aşkarlanmasında müasir metodlar tətbiq edilir. Eyni zamanda seroloji müayinələr vasitəsilə quşçuluq sahəsində istifadə olunan peyvəndlərin effektivliyi qiymətləndirilir. Həyata keçirilən tədbirlər çərçivəsində Mərkəzi Baytarlıq Laboratoriyası Türkiyənin Akkreditasiya Qurumu “TÜRKAK”ın quş qripi xəstəliyi daxil olmaqla 61 parametr üzrə “ISO/IEC 17025:2017 – Sınaq və kalibrləmə laboratoriyalarının səriştəliliyinə dair ümumi tələblər" standartına uyğun Akkreditasiya Attestatını əldə edib. Mütəmadi olaraq laboratoriyalar quş xəstəlikləri üzrə müxtəlif beynəlxalq səriştəlilik sınaqlarında uğurla iştirak edir. İnstitutun beynəlxalq standartlara cavab verən 2-ci səviyyəli biotəhlükəsizlik laboratoriyaları paytaxt Bakıda və bölgələrdə fəaliyyət göstərir. Stasionar laboratoriyalarla yanaşı, 2+ biotəhlükəsizlik səviyyəsinə malik səyyar laboratoriyaların imkanlarından da epizootoloji monitorinqlər zamanı geniş istifadə olunur. Bu da xüsusi təhlükəli və ya zoonoz xəstəliklərin alovlanması zamanı hadisə yerində müayinələrin operativ şəkildə aparılmasında, həmçinin qabaqlayıcı və nəzarət tədbirlərinin görülməsində əvəzsiz rol oynayır.
HACCP sisteminin tətbiqi qida təhlükəsizliyinin təmin edilməsinə töhfə verəcək
“Qida Təhlükəsizliyi haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununa əsasən, qida və yem məhsullarının istehsalı və emalı ilə məşğul olan qida subyektləri öz qida obyektlərində HACCP-a (Təhlükənin Analizi və Kritik Nəzarət Nöqtələri) əsaslanan prosedurları tətbiq etməli və qida təhlükəsizliyinə daxili nəzarət sisteminə malik olmalıdırlar. İri sahibkarlıq subyektləri müvafiq Qanun dərc olunduğu gündən, yəni 30 iyun 2022-ci il tarixindən 2 il, kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri 4 il, mikro sahibkarlıq subyektləri isə 6 il sonra HACCP sistemini məcburi qaydada tətbiq etməlidirlər. HACCP qida və yem məhsullarında təhlükə amillərinin müəyyən edilməsi, qiymətləndirilməsi və onlara nəzarət olunması sistemidir. Bu sistemin prinsiplərinin tətbiqinin sahibkarlar üçün bir çox fayda və üstünlükləri var. Belə ki, müəssisələrdə HACCP prinsipinin tətbiqi istehsal olunan məhsulun təhlükəsizliyini təmin edir. Kritik nəzarət nöqtələrini və onların kritik limitlərini müəyyənləşdirməklə və qeydlər aparmaqla, müəssisələrin biznes prosesləri haqqında məlumatları asanlıqla əldə etməsinə şərait yaradır. Qida təhlükəsizliyinə kollektiv yanaşmanı təşviq edir. Qida məhsullarının və qida məhsulları ilə təmasda olan səthlərin müəssisələrin daxili qida zənciri boyunca təhlükə və risk analizinin aparılmasını təmin edir. Müəssisələrdə təkmilləşdirmələrin aparılması üçün imkanlar və alətlər təqdim edir. Məhsulların ixracını, həmçinin satış imkanlarını asanlaşdırır. İşçilər arasında qida təhlükəsizliyi anlayışlarının və vərdişlərinin yaradılması proseslərini sürətləndirir. Həmçinin HACCP qida müəssisələrində təhlükəsiz qida istehsalı üçün tələb olunan gigiyena şərtlərini müəyyən və təmin edir. İstehlakçıların sağlamlığına təhlükə yarada biləcək səbəbləri müəyyənləşdirməklə, istehsal və xidmət mərhələlərində bu səbəbləri aradan qaldırır və etibarlılıq yaradır. Məlumat üçün bildiririk ki, Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun Təlim Mərkəzi sahibkarlıq subyektlərinin əməkdaşları üçün HACCP mövzusunda təlim və məsləhət xidmətlərini təklif edir. “Qida Təhlükəsizliyi haqqında” Qanuna uyğun olaraq təşkil edilən təlimlər zamanı müəssisələrin saxlama anbarlarının, qida blokunun, mal qəbulu, mətbəx və emal sahələrinin HACCP prinsiplərinə uyğunluğu qiymətləndirilir, bu sistemin tətbiqinə kömək göstərilir, müvafiq məsləhətlər verilir. Həmçinin əməkdaşlara HACCP-nin ictimai iaşə müəssisələrində düzgün tətbiq edilməsinə, idarəolunmasına, bu sistemlə bağlı qanunvericiliyin tələblərinə və müvafiq sənədlərin hazırlanmasına dair təlimlər keçirilir. Xidmətlər zamanı mövzu ətrafında müzakirələr aparılır, iştirakçıların sualları cavablandırılır. Təlimin sonunda iştirakçılar sertifikatla təmin olunur. Təlimlərdə əldə olunan biliklər qida obyektlərində HACCP sistemini asanlıqla tətbiq etməyə imkan verir.
