Giriş
Qızılbalıqlarda yersiniozun səbəbləri və bu xəstəliklə mübarizə tədbirləri
12 İyun 2023 11:20
Yersinioz qızılbalıqlarda (alabalıq) tez-tez rast gəlinən kəskin və xroniki infeksion xəstəlikdir. Həm təbii mühitdə, həm də akvakultura şəraitində olan qızılbalıqlar bu xəstəliyə çox həssasdır. Ona görə də, qızılbalıqlar, xüsusilə də onların cavan fərdləri yersinioz xəstəliyinə daha tez yoluxur. Bu xəstəlik sazan, durna balığı və ilanbalığında da müşahidə edilir. Ümumiyyətlə suda yaşayan orqanizmlərin və bəzi məməli heyvanların bu bakteriya daşıyıcısı olduğu müəyyən edilib.
Xəstəliyin törədicisi Yersinia ruckeri bakteriyasıdır. Balıq patogeni sayılan Y.ruckeri Enterobacteriaceae fəsiləsinin Yersinia cinsinə aid olan kokobasil formasında fakultativ anaerob, qram-mənfi və hərəkət edən çöp şəkilli bakteriyadır. Bu bakteriya qida olan mühitdə asanlıqla çoxala bilir. Yersinialar adətən 26-29° C temperaturda, 0-3% duz ehtiva edən mühitdə daha da çoxalır. Həmçinin bu bakteriyanı laboratoriya şəraitində asanlıqla çoxaltmaq mümkündür. Buna görə də, standart mikrobioloji üsullardan istifadə olunmaqla, bu bakteriyanı orqanizmdən asanlıqla təcrid və təsbit etmək olur.
Balıqlarda yersinioz xəstəliyi adətən suyun temperaturu 10° C-dən yuxarı olduqda müşahidə edilir. Əgər temperatur yüksək olsa, bu xəstəlik bütün mövsümlərdə balıqları yoluxdura bilər. Bir çox hallarda isə xəstəlik balıqların 100% ölümü ilə nəticələnə bilir. Ümumiyyətlə suyun temperaturunun yüksəlməsi yersinioz xəstəliyinin geniş yayılması və çox sayda balığın tələf olması ilə nəticələnir. Məsələn, suyun temperaturunun 15° C-dən yuxarı olması balıqlarda ölüm hallarını artırır. Buna görə də, balıqların olduğu suyun temperaturunun 10° C-dən aşağı olması vacibdir.
Yersinioz xəstəliyindən sonra sağ qalan balıqların daşıyıcı olmasının nəzərə alınması və müvafiq tədbirlərin görülməsi çox əhəmiyyətli hesab edilir. Belə ki, bir yerdə suda olan balıqların 60-70%-i daşıyıcıdırsa, digərləri də asanlıqla bu xəstəliyə yoluxur. Bu proses suyun temperaturu 25° C olduqda, xüsusilə qısa zaman ərzində baş verir. İnfeksiya kəskin və ya xroniki hal alır. Kəskin hal aldığı zaman balıqlarda ilk əlamət olaraq süstlük və iştahsızlıq müşahidə edilir, dəridə qaralma nəzərə çarpır. Balığın qəlsəmələrinin altında, boğazının, ağzının, gözlərinin, xüsusilə də döş üzgəcinin ətrafında qanaxmalar müşahidə olunur. Xroniki hallarda isə balıqlarda hemorogik yaralar olmasa da, rəng dəyişikliyi, çəki itkisi, birtərəfli və ya ikitərəfli ekzoftalm müşahidə edilir. Suda oksigenin miqdarının azalması, eyni zamanda stres faktorlarının təsiri balıqlarda ölüm faizini artırır.
Yersiniozun diaqnostikası zamanı bu xəstəliyə yoluxmuş balıqlar yarılarkən əzələdə, qaraciyərdə, yoğun və kor bağırsaqlarda qanaxmalar, dalaq və böyrəklərdə böyümə müşahidə olunur. Bağırsağın içərisinə sarı rəngli maye yığılır. Yüksək patogen hesab edilən bu bakteriyanın diaqnostikası üçün balıqların izolasiya edilməsi vacib şərt hesab olunur. Bakteriyanın izolasiyası məqsədiylə xəstə balıqların böyrəyindən, qaraciyərindən və dalağından TSA, BHIA və SWA selektivlərinə əkmə edilir. Daha sonra əkmələr 20-25° C temperaturda 24-48 saat müddətində termostatda saxlanılır.
Yersinioz xəstəliyinə tutulan balıqların müalicəsi zamanı ən dəqiq üsul sayılan antibioqramma testinin nəticələrinə əsaslanaraq bakteriyanın həssas reaksiya verməsi nəticəsində təsbit edilən kemoterapevtik maddələrdən istifadə olunur. Peyvəndləmə isə bu xəstəlikdən qorunmaq üçün ən effektiv üsul hesab edilir. Peyvəndləmə zamanı bakteriyanın ölmüş kulturasından istifadə olunur. Peyvəndləmədən sonra immunitetin formalaşması 10 gün ərzində baş verir. Balıqların bu mikroorqanizmlə çirklənmiş yerlərdən digər təsərrüfatlara daşınması isə 15 gün öncədən peyvəndləmənin aparılması şərti ilə həyata keçirilə bilər.
Məqalə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun “Elmi Araşdırmalar Mərkəzi” departamentinin Heyvan sağlamlığı və risklərin qiymətləndirilməsi şöbəsinin əməkdaşı Yusif Babayev tərəfindən hazırlanıb.
Oxşar xəbərlər
AQTA əməkdaşları Balakən əhalisi ilə birgə zərərvericiyə qarşı mübarizə tədbirləri həyata keçirirlər
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) Aparatının və regional bölmələrinin əməkdaşları Balakən rayonunun kəndlərində Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə və maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirirlər. Agentliyin Gəncə–Daşkəsən, Mərkəzi Aran, Quba–Xaçmaz, Lənkəran–Astara, Abşeron–Xızı və Şəki–Zaqatala regional bölmələrindən ezam olunan əməkdaşlar Balakən rayonunun Poştbinə və Çorçorbinə kəndlərində monitorinqlər aparıb və əhali ilə birgə mübarizə fəaliyyətləri həyata keçiriblər. Tədbirlər zamanı payız-qış mövsümündə zərərvericiyə qarşı görülən profilaktik tədbirlər barədə geniş məlumat verilib. Qeyd olunub ki, 300-dən çox bitki növü ilə qidalanan Qəhvəyi mərmər bağacığı payız aylarında fizioloji aktivliyini itirir və bitkilər üçün birbaşa təhlükə yaratmır. Bu dövrdə zərərverici əsasən qışlama məqsədilə yaşayış evlərində, ictimai-iaşə obyektlərində, təsərrüfat tikililərində və digər qapalı məkanlarda müşahidə olunur. AQTA əməkdaşları sakinlərlə birlikdə 100-dən çox evdə zərərvericinin qışlama üçün gizləndiyi yerlərə, tikililərin üst qatlarına, çardaqlara və tavan hissələrinə baxış keçiriblər. Sakinlərlə maarifləndirici söhbətlər aparılıb, onlara məlumatlandırıcı çap materialları təqdim edilib. Yerli icra hakimiyyəti və icra nümayəndəlikləri də tədbirlərə dəstək göstəriblər. Görülən tədbirlər nəticəsində xeyli sayda zərərverici məhv edilib. Bildirilib ki, yaşayış sahələrində kimyəvi mübarizə tədbirlərinin aparılması insan sağlamlığı üçün risklər yarada bilər. Buna görə də zərərvericilərin mexaniki üsullarla toplanaraq məhv edilməsi xüsusilə vacibdir. Vurğulanıb ki, beynəlxalq təcrübədə də Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mexaniki mübarizə geniş tətbiq olunur. Bu üsullara aldadıcı tələlər və süni yaradılmış qışlama sığınacaqları daxildir. Hazırkı qışlama dövründə mexaniki mübarizə tədbirlərinin həyata keçirilməsi zərərvericinin populyasiyasının azalmasına və növbəti mövsümdə onun yayılmasının qarşısının alınmasına mühüm töhfə verə bilər. Ən əsası bununla da bölgədə təsərrüfatlara dəyə biləcək iqtisadi itkiləri önləmək mümkündür.
AQTA “Sağlam məktəbli” layihəsini davam etdirir
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) tərəfindən “Sağlam məktəbli” layihəsi çərçivəsində ümumi təhsil müəssisələrində maarifləndirmə tədbirləri davam etdirilir. Layihənin əsas məqsədi məktəblilər arasında sağlam qidalanmanın təşviq edilməsi, qida təhlükəsizliyi anlayışının təbliği və şagirdlərdə düzgün qida vərdişlərinin formalaşdırılmasıdır. Bu məqsədlə 2025–2026-cı tədris ili üzrə növbəti görüş Bakı Şəhəri üzrə Təhsil İdarəsinin tabeliyində olan 239 və 163 nömrəli tam orta məktəblərdə keçirilib. Tədbirlərdə hər iki məktəbdən ümumilikdə 800-dən çox şagird iştirak edib. Onlara Agentliyin fəaliyyət istiqamətləri, qida təhlükəsizliyinin təmin olunması və sağlam qidalanmanın əhəmiyyəti barədə ətraflı məlumat verilib. Daha sonra Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri tərəfindən “Süd məhsullarının faydaları” mövzusunda təqdimatlar keçirilib. Görüş zamanı mövzu ətrafında müzakirələr aparılıb, məktəbliləri maraqlandıran suallar cavablandırılıb və iştirakçılara sağlam qidalanma ilə bağlı maarifləndirici bukletlər paylanıb. Qeyd edək ki, “Sağlam məktəbli” layihəsinə 2018-ci ildə start verilib. Hər il layihə çərçivəsində ümumtəhsil müəssisələrində şagirdlərlə qida təhlükəsizliyi və sağlam qidalanma mövzularında müxtəlif görüşlər keçirilir. AQTA tərəfindən bu istiqamətdə tədbirlərin davamlı şəkildə təşkili nəzərdə tutulur.
AQTA və DİN birgə əməliyyat keçirib - 2 tona yaxın istehlaka yararsız ət məhsulu aşkarlanıb - VİDEO
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) və Daxili İşlər Nazirliyinin (DİN) əməkdaşları tərəfindən istehlakçı hüquqlarının qorunması, eləcə də təhlükəsiz və keyfiyyətli ərzaq məhsullarının satışının təmini məqsədilə birgə əməliyyat keçirilib. Keçirilən növbəti əməliyyat zamanı Nizami rayonunda yerləşən ərzaq anbarlarının birində fəaliyyət göstərən ət kəsimi məntəqəsində mənşəyi məlum olmayan və qidaya yararsız ət məhsullarının satıldığı aşkarlanıb. Nəticədə həmin məntəqənin sahibi olan Elnur Ağayev, eləcə də onun rəhbərliyi altında işləyən Habil Zülfüqarov, Rüfət Daşdəmirov, Telman Mirzəyev, Əmrah Babayev və Əhliman Məcidov saxlanılıblar. Sexə baxış zamanı 2 tona yaxın standartlara cavab verməyən keyfiyyətsiz ət məhsulu aşkar olunub. Araşdırmalarla müəyyən edilib ki, E.Ağayev və digərləri xəstə, həmçinin artıq təsərrüfatda istifadəsi mümkün olmayan iribuynuzlu heyvanları ucuz qiymətə alıb emal edəndən sonra keyfiyyətli ət məhsulu adı altında satışa çıxarıblar. Həmin ətlərdən nümunələr götürülərək Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin laboratoriyasına göndərilib. Təyin olunan ekspertizalar zamanı aşkarlanan ətin qidaya yararsız olduğu təsdiq edilib. Faktla bağlı araşdırmalar davam etdirilir.
