Giriş
Qızılbalıqlarda yersiniozun səbəbləri və bu xəstəliklə mübarizə tədbirləri
12 İyun 2023 11:20
Yersinioz qızılbalıqlarda (alabalıq) tez-tez rast gəlinən kəskin və xroniki infeksion xəstəlikdir. Həm təbii mühitdə, həm də akvakultura şəraitində olan qızılbalıqlar bu xəstəliyə çox həssasdır. Ona görə də, qızılbalıqlar, xüsusilə də onların cavan fərdləri yersinioz xəstəliyinə daha tez yoluxur. Bu xəstəlik sazan, durna balığı və ilanbalığında da müşahidə edilir. Ümumiyyətlə suda yaşayan orqanizmlərin və bəzi məməli heyvanların bu bakteriya daşıyıcısı olduğu müəyyən edilib.
Xəstəliyin törədicisi Yersinia ruckeri bakteriyasıdır. Balıq patogeni sayılan Y.ruckeri Enterobacteriaceae fəsiləsinin Yersinia cinsinə aid olan kokobasil formasında fakultativ anaerob, qram-mənfi və hərəkət edən çöp şəkilli bakteriyadır. Bu bakteriya qida olan mühitdə asanlıqla çoxala bilir. Yersinialar adətən 26-29° C temperaturda, 0-3% duz ehtiva edən mühitdə daha da çoxalır. Həmçinin bu bakteriyanı laboratoriya şəraitində asanlıqla çoxaltmaq mümkündür. Buna görə də, standart mikrobioloji üsullardan istifadə olunmaqla, bu bakteriyanı orqanizmdən asanlıqla təcrid və təsbit etmək olur.
Balıqlarda yersinioz xəstəliyi adətən suyun temperaturu 10° C-dən yuxarı olduqda müşahidə edilir. Əgər temperatur yüksək olsa, bu xəstəlik bütün mövsümlərdə balıqları yoluxdura bilər. Bir çox hallarda isə xəstəlik balıqların 100% ölümü ilə nəticələnə bilir. Ümumiyyətlə suyun temperaturunun yüksəlməsi yersinioz xəstəliyinin geniş yayılması və çox sayda balığın tələf olması ilə nəticələnir. Məsələn, suyun temperaturunun 15° C-dən yuxarı olması balıqlarda ölüm hallarını artırır. Buna görə də, balıqların olduğu suyun temperaturunun 10° C-dən aşağı olması vacibdir.
Yersinioz xəstəliyindən sonra sağ qalan balıqların daşıyıcı olmasının nəzərə alınması və müvafiq tədbirlərin görülməsi çox əhəmiyyətli hesab edilir. Belə ki, bir yerdə suda olan balıqların 60-70%-i daşıyıcıdırsa, digərləri də asanlıqla bu xəstəliyə yoluxur. Bu proses suyun temperaturu 25° C olduqda, xüsusilə qısa zaman ərzində baş verir. İnfeksiya kəskin və ya xroniki hal alır. Kəskin hal aldığı zaman balıqlarda ilk əlamət olaraq süstlük və iştahsızlıq müşahidə edilir, dəridə qaralma nəzərə çarpır. Balığın qəlsəmələrinin altında, boğazının, ağzının, gözlərinin, xüsusilə də döş üzgəcinin ətrafında qanaxmalar müşahidə olunur. Xroniki hallarda isə balıqlarda hemorogik yaralar olmasa da, rəng dəyişikliyi, çəki itkisi, birtərəfli və ya ikitərəfli ekzoftalm müşahidə edilir. Suda oksigenin miqdarının azalması, eyni zamanda stres faktorlarının təsiri balıqlarda ölüm faizini artırır.
Yersiniozun diaqnostikası zamanı bu xəstəliyə yoluxmuş balıqlar yarılarkən əzələdə, qaraciyərdə, yoğun və kor bağırsaqlarda qanaxmalar, dalaq və böyrəklərdə böyümə müşahidə olunur. Bağırsağın içərisinə sarı rəngli maye yığılır. Yüksək patogen hesab edilən bu bakteriyanın diaqnostikası üçün balıqların izolasiya edilməsi vacib şərt hesab olunur. Bakteriyanın izolasiyası məqsədiylə xəstə balıqların böyrəyindən, qaraciyərindən və dalağından TSA, BHIA və SWA selektivlərinə əkmə edilir. Daha sonra əkmələr 20-25° C temperaturda 24-48 saat müddətində termostatda saxlanılır.
Yersinioz xəstəliyinə tutulan balıqların müalicəsi zamanı ən dəqiq üsul sayılan antibioqramma testinin nəticələrinə əsaslanaraq bakteriyanın həssas reaksiya verməsi nəticəsində təsbit edilən kemoterapevtik maddələrdən istifadə olunur. Peyvəndləmə isə bu xəstəlikdən qorunmaq üçün ən effektiv üsul hesab edilir. Peyvəndləmə zamanı bakteriyanın ölmüş kulturasından istifadə olunur. Peyvəndləmədən sonra immunitetin formalaşması 10 gün ərzində baş verir. Balıqların bu mikroorqanizmlə çirklənmiş yerlərdən digər təsərrüfatlara daşınması isə 15 gün öncədən peyvəndləmənin aparılması şərti ilə həyata keçirilə bilər.
Məqalə Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun “Elmi Araşdırmalar Mərkəzi” departamentinin Heyvan sağlamlığı və risklərin qiymətləndirilməsi şöbəsinin əməkdaşı Yusif Babayev tərəfindən hazırlanıb.
Oxşar xəbərlər
AQTA-nın əməkdaşları təlimdə iştirak edib
Azərbaycan Respublikası Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin (AQTA) strukturuna daxil olan qurumlarda çalışan bir qrup rəhbər vəzifəli şəxs üçün onlayn təlim keçirilib. Azərbaycan Respublikasının Dövlət İmtahan Mərkəzi tərəfindən təşkil edilən təlim “Dövlət qulluqçusunun xidməti fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi” mövzusunda olub. Təlim zamanı iştirakçılara fəaliyyətin qiymətləndirilməsi anlayışı və qaydaları, o cümlədən müvafiq prosedurlar və düsturlar barədə ətraflı məlumat verilib. Eyni zamanda mövzu ilə bağlı müzakirələr aparılıb, suallar cavablandırılıb. Qeyd edək ki, təlim “Azərbaycan Respublikasında dövlət qulluğunun inkişafına dair 2019−2025-ci illər üçün Strategiya”nın Fəaliyyət Planına uyğun olaraq, dövlət qulluqçularının fəaliyyətinin qiymətləndirilməsi işində peşəkarlığın artırılması məqsədilə keçirilib.
AQTA HACCP sisteminin tətbiqi ilə bağlı sahibkarlara müraciət edib
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) qida obyektlərində “Qida təhlükəsizliyi haqqında” Qanuna uyğun olaraq, Təhlükənin Analizi və Kritik Nəzarət Nöqtələri (HACCP) sisteminin qurulmasının təmin edilməsi ilə bağlı sahibkarlara müraciət ünvanlayıb. AQTA bildirir ki, müvafiq qanuna əsasən, qida və yem məhsullarının istehsalı və emalı ilə məşğul olan qida subyektləri öz qida obyektlərində, həmçinin qida məhsullarının istehlak olunduğu ictimai iaşə və xidmət obyektlərində HACCP-a əsaslanan prosedurları tətbiq etməli və qida təhlükəsizliyinə daxili nəzarət sisteminə malik olmalıdırlar. İri sahibkarlıq subyektləri müvafiq Qanun dərc olunduğu gündən, yəni 30 iyun 2022-ci il tarixindən 2 il, kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri 4 il, mikro sahibkarlıq subyektləri isə 6 il müddətində HACCP sistemini məcburi qaydada tətbiq etməlidirlər. HACCP qida və yem məhsullarında təhlükə amillərinin müəyyən edilməsi, qiymətləndirilməsi və onlara nəzarət olunması sistemidir. Bu sistemin prinsiplərinin tətbiqinin sahibkarlar üçün bir çox fayda və üstünlükləri var. Belə ki, müəssisələrdə HACCP prinsipinin tətbiqi istehsal olunan məhsulun təhlükəsizliyini təmin edir. Kritik nəzarət nöqtələrini və onların kritik limitlərini müəyyənləşdirməklə və qeydlər aparmaqla, müəssisələrin biznes prosesləri haqqında məlumatları asanlıqla əldə etməsinə şərait yaradır. Qida təhlükəsizliyinə kollektiv yanaşmanı təşviq edir. Qida məhsullarının və qida məhsulları ilə təmasda olan səthlərin müəssisələrin daxili qida zənciri boyunca təhlükə və risk analizinin aparılmasını təmin edir. Müəssisələrdə təkmilləşdirmələrin aparılması üçün imkanlar və alətlər təqdim edir. İşçilər arasında qida təhlükəsizliyi anlayışlarının və vərdişlərinin yaradılması proseslərini sürətləndirir. Həmçinin HACCP qida müəssisələrində təhlükəsiz qida istehsalı üçün tələb olunan gigiyena şərtlərini təmin edir. İstehlakçıların sağlamlığına təhlükə yarada biləcək səbəbləri müəyyənləşdirməklə, istehsal və xidmət mərhələlərində bu səbəbləri aradan qaldırır və etibarlılıq yaradır.
Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə tədbirləri davam etdirilir
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş “Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı bitki mühafizəsinə dair Tədbirlər Planı”nın icrası məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi Qəhvəyi mərmər bağacığının ölkə ərazisində yayılmasının qarşısının alınması istiqamətində müvafiq fitosanitar nəzarət və maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir. Tədbirlər çərçivəsində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin, Daşkəsən Rayon İcra Hakimiyyətinin və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin yerli bölmələrinin əməkdaşlarının və rayon sakinlərinin iştirakı ilə görüş keçirilib. Görüşdə Qəhvəyi mərmər bağacığının kütləvi aşkarlandığı ərazilərdə müvafiq mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi, mümkün qışlama yerlərində müşahidələrin aparılması və zərərvericinin aşkarlandığı təqdirdə mexaniki yollarla məhv edilməsi, habelə mübarizə tədbirlərində vətəndaşların aktiv iştirakının zəruriliyi barədə məlumatlar verilib. Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə yolları ilə bağlı maarifləndirici çap materialları paylanıb.
