Giriş
AQTA kartofun qonur çürüməsi xəstəliyinin iqtisadi zərərləri və mübarizə üsullarını açıqlayıb
9 Avqust 2021 15:43
Kartofun qonur çürüməsi xəstəliyi tropik, subtropik və mülayim iqlim qurşaqlarının hakim olduğu bölgələrdə geniş yayılıb. Xüsusilə 1980-1990-cı illərdə Şimali Avropada kartof bitkisinin istehsalını artırmaq üçün suvarmanın normadan artıq tətbiqi xəstəliyin suvarma yolu ilə daha çox yayılmasına səbəb olub.
Kartofun qonur çürüməsi 200-dən çox bitki növünü yoluxdura bilir. Lakin dünyada iqtisadi əhəmiyyət kəsb edən əsas sahib bitkilər kartof, pomidor, banan, tütündür. Eyni zamanda xəstəliyin rast gəlindiyi bitkilərə badımcan, bibər, pambıq, araxis, gənəgərçək, zəncəfil və s. misal göstərmək olar. Bir çox alaq otları, məsələn, acıtəhər quşüzümü kimi bitkilər xəstəliyə yoluxa bilən bitki olmaqla, patogenin yayılma potensialını artırır.
Xəstəliyin erkən mərhələsi özünü gündüz vaxtı yüksək temperatur şəraitində zoğun yuxarı hissəsindəki yarpaqların solması və gecələr turqorun bərpa olması ilə büruzə verir. Bəzən yalnız bir zoğ solur, lakin çox vaxt solma prosesi bütün bitkini əhatə edir və bu proses o qədər sürətlə gedir ki, bəzi zədələnmiş zoğlar ilkin rəngini qoruyub saxlayır və yalnız sonradan qonur rəng alırlar. Xəstəlik inkişaf etdikcə torpaq səthindən təqribən 2,5 sm hündürlükdə gövdə qonurlaşır, yarpaqlar tunc rəngi alır. Bitkinin gövdəsi üzərində və yarpaqların damarcıqlarında uzunsov zolaqlar görünür. Rəngi solmuş bitkinin gövdəsinin en kəsiyində borulu toxuma qonurlaşa, kəsiyin səthindən isə qonur südəbənzər maye çıxa, ya da saplağı sıxarkən asanlıqla axa bilər.
Yüksək temperatur və rütubətlilik xəstəliyin daha da inkişafına səbəb olur. Bakteriyalar suvarma suyu, yoluxmuş şitillər, istifadə edilən avadanlıq və maşınlardakı qalıqlar vasitəsilə yayılır. Xəstəliyin törədicisi gövdədəki və köklərdəki zədələnmiş hissələrdən də, eləcə də stolonlardan bitkiyə daxil olaraq sirayətləndirir. Bunun üçün bitkilərin zədələnməsinin qarşısı alınmalıdır.
Patogenin çoxu təbii yolla olduqca məhdud şəkildə və zəif sürətlə yayılır. Bakteriya ilə yoluxmuş acıtəhər quşüzümü (Solanum dulcamara) qrunt sularda asanlıqla xəstəliyin yayılmasına səbəb olur. Beynəlxalq ticarətdə sirayətlənmiş kartof yumrularının və digər vegetativ çoxaltma üçün istifadə olunan əkin materiallarının daşınması əsas yayılma yolu hesab edilir. Patogenlə sirayətlənmiş belə sularla sulama aparılarkən bakteriya bitkilərə yayılır.
Kartofun qonur çürüməsi yayıldığı ölkələrdə əsaslı məhsul itkisinə səbəb olur. Ən böyük iqtisadi zərər Cənub-Şərqi Amerika, İndoneziya, Braziliya, Kolumbiya və Cənubi Afrikada kartof və pomidor bitkisində olub. Hətta bəzi illərdə məhsulun tamamilə məhv olmasına səbəb olub. Yunanıstanda 1951-1953-cü illərdə kartof əkinlərində ciddi məhsul itkisi baş verib. Venesuelada 1992-1996-cı illərdə xəstəlik səbəbli məhsul itkisi 22%-dən 37%-ə yüksəlib. Xəstəliyin sirayətlənməsi isə 5-75% arasında dəyişib.
Xəstəliyin idarə edilməsi olduqca çətindir. Ona görə zəruri fitosanitar, aqrotexniki və kimyəvi tədbirlərə ciddi şəkildə əməl etmək lazımdır. Xəstəliyin müşahidə edildiyi sahədə torpaqdakı inolkulyumu yox etmək üçün 5-7 il müddətində növbəli əkinə riayət edilməlidir. Kartofun qarğıdalı və ya lobya ilə rotasiya edilməsi daha məqsədəuyğundur. Suvarma kanallarının ətrafında quşüzümü kimi alaq otları və öz-özünə yetişən kartoflar çıxarılaraq sahədən uzaqlaşdırılmalı, əkin zamanı yalnız sertifikatlı, xəstəliyə qarşı davamlı sortlardan və sağlam yumrulardan istifadə edilməlidir. Kəsilmiş yumrulardan istifadə etmək olmaz. Kəsilmiş yumruların toxumluq kimi istifadə edilməsi xəstəliyi 2,5 dəfə artırmaqla 40% məhsul itkisinə səbəb olur. Eyni zamanda bitki köklərində yara əmələ gətirən nematodlarla patogen arasında sinergizm mövcud olduğu üçün nematodlara qarşı kimyəvi mübarizə aparılmalıdır.
Qeyd edək ki, xəstəliyə qarşı təsirli kimyəvi mübarizə metodu yoxdur. Torpağa tətbiq edilən fumiqantların da təsiri çox aşağıdır və ya yoxdur. Bioloji mübarizədə antoqonist bakteriyalar olan Bacillus polymyxa və Pseudomonas fluorescenses ilə aparılan laborator təcrübələrdə isə müsbət nəticələr əldə edilib.
Oxşar xəbərlər
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən elan edilən bu günün məqsədi bitki sağlamlığının qorunmasının qlobal miqyasda əhəmiyyətini vurğulamaq və bu sahədə ictimaiyyəti maarifləndirməkdir. Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən ölkəmizdə bitki sağlamlığının qorunması, həmçinin xəstəliklərin, zərərvericilərin vaxtında aşkarlanaraq onlara qarşı effektiv mübarizə tədbirlərinin görülməsi məqsədilə mütəmadi tədbirlər həyata keçirilir. Qida zəncirinin əsas elementlərindən olan bitki sağlamlığı sahəsində hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində AQTA tərəfindən yeni “Bitki sağlamlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsi hazırlanıb. Qanun layihəsinin məqsədləri əsasəsn bitki xəstəliklərinə qarşı mübarizə metodlarını daha da təkmilləşdirmək, pestisidlərin, aqrokimyəvi maddələrin düzgün istifadəsini nəzarət altına almaq, kənd təsərrüfatı məhsullarının beynəlxalq tələblərə uyğunluğunu təmin etməkdir. Həmçinin bitki sağlamlığının təmin olunmasında Azərbaycan Qida Təhlükəsizlyi İnstitutunun ixtisaslaşmış laboratoriyaları xüsusi rola malikdir. Mərkəzi Fitosanitar Laboratoriyasında entomoloji, herboloji, fitohelmintoloji, mikoloji, bakterioloji və virusoloji ekspertizalar aparılır. Kompleks Tədqiqatlar Laboratoriyasında beynəlxalq metodlardan istifadə edilərək, pestisid və aqrokimyəvi maddələrin laboratoriya sınaqları həyata keçirilir. Milli Referens Laboratoriyasında meyvə-tərəvəz məhsullarında pestisidlərin qalıq miqdarları təyin olunur. Eyni zamanda Xaçmaz, Lənkəran və Tovuz Regional Sınaq Laboratoriyalarında bitki xəstəliklərinin aşkar olunması istiqamətində ən müasir laborator sınaqlar həyata keçirir. Eləcə də fitosanitar sahədə nəzarətin daha da gücləndirilməsi və işin səmərəli təşkili məqsədilə Səyyar Fitosanitar Laboratoriya fəaliyyət göstərir.
Bitki sağlamlığının qorunması istiqamətində tədbirlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmlərdən qorumaq və onların mənbələrini vaxtında aşkarlamaq məqsədilə karantin nəzarətində olan materiallarda müntəzəm olaraq müşahidələrin aparılması, fitosanitar ekspertizaların keçirilməsi və profilaktik tədbirlərin görülməsi istiqamətində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin müfəttişləri tərəfindən fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir. Milli Monitorinq Planı çərçivəsində Agentliyin Şəki-Zaqatala regional bölməsinin əməkdaşları tərəfindən ilkin istehsal təsərrüfatlarında keçirilmiş fitosanitar monitorinqlər zamanı simptomlu bitki hissələrindən nümunələr götürülərək laborator müayinələrə cəlb edilib. Müayinələr nəticəsində Şəki rayonunun Öryət və Çeşməli kəndləri ərazisində yerləşən tumlu-çəyirdəkli meyvə bağlarında karantin tətbiq edilən göbələk mənşəli Qonur monilioz çürümə xəstəliyi aşkarlanıb. Monitorinq zamanı həmçinin bağçılıq təsərrüfatlarında Qəhvəyi mərmər bağacığı, Şaftalı meyvəyeyəni, Qərb çiçək tripsi və Şərq meyvəyeyəni kimi karantin tətbiq edilən zərərvericilərin mövcudluğunu müəyyənləşdirmək məqsədilə feromon tələlər asılıb. Sahə aqronomu və texniki işçilərlə söhbətlər aparılıb, zərərvericilərlə mübarizə üsulları əks olunan maarifləndirici çap materialları paylanıb. Eyni zamanda təsərrüfat sahiblərinə və işçilərə pestisid və aqrokimyəvi maddələrin saxlanması, daşınması, tətbiq reqlamenti, o cümlədən istifadəsi zamanı təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunması barədə tövsiyələr verilib.
AQTA ilə Səudiyyə Ərəbistanının Ətraf Mühit, Su və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının paytaxtı Ər-Riyad şəhərində Azərbaycan Hökuməti ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı Hökuməti arasında iqtisadiyyat, ticarət, investisiya, texnologiya, mədəniyyət, idman və gənclər sahələrində əməkdaşlığa dair Müştərək Komissiyanın 8-ci iclası keçirilib.
