Giriş
AQTİ mütəxəssisləri tərəfindən kök yumrusu birəböcəyinin risk təhlili həyata keçirilib
9 Avqust 2022 14:29
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun (AQTİ) mütəxəssisləri tərəfindən kök yumrusu birəböcəyinin (lat. – E.tuberis) yayılmasına nəzarət və ona qarşı effektiv mübarizə tədbirləri aparmaq məqsədilə ekspres risk təhlili həyata keçirilib.
Sözügedən zərərvericinin vətəni ABŞ-ın Kolorado ştatı hesab olunur. Növün Kosta Rika və Ekvadorda qeydə alınması ilə bağlı Bitki Mühafizəsi və Karantini üzrə Avropa və Aralıq dənizi Təşkilatının (EPPO) bəzi hesabatlarında məlumat yer alıb. Kök yumrusu birəböcəyinin Azərbaycanda aşkar edilməsi ilə bağlı bu günə qədər heç bir rəsmi məlumat qeydə alınmayıb.
E.tuberis-in iqtisadi cəhətdən ən çox ziyan vurduğu bitki – kartofdur. Həmçinin, pomidor, badımcan, tütün və Solanaceous fəsiləsindən olan digər bitkilərdə də bu zərərvericiyə rast gəlinir. Bununla belə, kök yumrusu birəböcəyinin həmin bitkilər üçün zərəri əhəmiyyətsiz dərəcədə azdır.
E.tuberis-in yetkin fərdi bitkinin yarpağı ilə, sürfəsi isə kök, soğanaq və kök yumruları ilə qidalanır.
May ayının ortasından başlayaraq, havanın temperaturundan asılı olaraq, yetkin fərd 45 gün müddətində ortaya çıxıb kartof bitkisi ilə qidalanmağa başlayır. Dişi fərd 35-57 gün müddətində öz yumurtasını torpağa, eləcə də, kartof bitkisinin torpağa yaxın gövdə hissəsinə qoyur və qısa müddətdən sonra tələf olur. Dişi fərd, təxminən 161-dan 215-ə qədər yumurta qoyur. On dörd günlük inkubasiya dövründən sonra yumurtadan çıxan birinci nəsil sürfə 2-4 həftə ərzində kartof bitkisinin daha tez yetişən kökləri və hələ tam yetişməmiş kök yumruları ilə qidalanmağa başlayır. Birinci nəsil sürfənin inkişafı bir aya, ikinci nəsil sürfənin inkişafı isə 2-6 həftəyə başa çatır. Beləliklə, birinci nəslin sürfələri tez yetişən kartof bitkisində, ikinci nəslin sürfələri isə gec yetişən kartof yumrularında inkişaf edir. Tam yetişmiş sürfələr qidalanmanı dayandıraraq bitkinin kök və kök yumrularından uzaqlaşıb torpağa keçir və həşəratın pup mərhələsi başlayır.
Yetkin fərd isə kartof bitkisinin yarpaqlarında diametri 1-1,5 mm olan, adətən 8-10 ədəd kiçik dairəvi deşiklər açır. Yetkin fərd dah çox yarpaqda aşkar edilir, yuxarıda da qeyd olunduğu kimi, kartof bitkisinə əsas zərəri həşəratın sürfəsi verir. Sürfələr kartofun kök yumruları ilə qidalanaraq onların qabığını zədələyir. Qabığın altında soxulcan izlərini xatırladan “tunel”lər və ya cığırlar açır, kartof yumrularının daxilinə isə qismən nüfuz edə bilir. Bununla belə, sürfələrin açdığı bu izlərin müxtəlif patogenlərin bitkiyə nüfuz etməsinə şərait yaratdığı bildirilir.
İqlim amilləri E.tuberis-in yayılmasını və populyasiyasının artmasını məhdudlaşdıran əsas amildir. Yetkin fərd aktiv şəkildə kartof sahələrinə uça bilir ki, bu da həşəratın yayılmasının əsas yollarından biri sayılır. Kök yumrusu birəböcəyinin uzaq məsafələrə yayılmasının əsas yolu isə torpaq, eləcə də toxumluq və ya ərzaqlıq kartofun ticarət məqsədilə daşınmasıdır.
AQTİ-nin əməkdaşları tərəfindən kök yumrusu birəböcəyinin ekspres risk təhlili əsasında məlumat toplusu hazırlanaraq xidməti istifadə üçün Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinə təqdim edilib.
Oxşar xəbərlər
Fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmləri, onların mənbələrini, sərhədlərini, yayılma səbəblərini vaxtında müəyyənləşdirmək və ölkə ərazisində fitosanitar sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin fitosanitar müfəttişləri tərəfindən Milli Monitorinq Planına uyğun olaraq meyvə bağlarında monitorinqlər aparılıb. Monitorinq zamanı Beyləqan rayonunda, İmişli rayonunun Murğuzallı, Qaralar, Sabirabad rayonunun Qasımbəyli, Əsgərbəyli, Yuxarı Axtaçı, Muradbəyli, Qəzli, Quruzma, Yenikənd, Mürsəlli, Ulacalı, Bulduq, Ətcələr, Məmişlər, Həşimxanlı, Beşdəli kəndlərində, Saatlı rayonunun Mustafabəyli, Məzrəli, Azadkənd kəndlərində yerləşən nar, xurma və heyva bağlarında zərərli orqanizmlərlə sirayətlənmə əlamətləri olan bitkilərdən nümunələr götürülərək Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim edilib. Müayinələr nəticəsində Meyvə milçəyi, Nar meyvəyeyəni, Meyvə çürüməsi, Afrika əncir milçəyi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Komstok yastıcası və Yaponiya mumlu yalançı qalxanlı yastıcası, bir təsərrüfatda isə Asiya giləmeyvə drozofilası aşkarlanıb. Agentlik əməkdaşları tərəfindən Astara rayonunun Astara şəhəri, Kijəbə qəsəbəsi, Şiyəkəran, Təngərüd, Siyakü, Velədi, Maşxan, Vaqo kəndlərində, habelə Lənkəran rayonunun Şağlaser kəndində 38 təsərrüfat subyektinə məxsus 119.3 hektar sitrus bağında aparılmış monitorinq zamanı Sitrus ağqanadlısı və Qırmızı tor gənəsi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Sitrus tristeza virusu və Yaponiya yalançı qalxanlı mumlu yastıcası müəyyən edilib. Bundan əlavə, Astara rayonunun Şiyəkəran kəndində yerləşən bir neçə sitrus bağında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin Astara rayon Bitki Mühafizə Mərkəzinin əməkdaşları ilə birgə monitorinq təşkil edilib və Sitrus ağqanadlısına qarşı Mərkəzin əməkdaşları tərəfindən bitki mübarizə tədbirləri həyata keçirilib.
Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə ev şəraitində necə mübarizə aparmaq olar?
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) Qəhvəyi mərmər bağacığının ölkə ərazisində yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir. Tədbirlər çərçivəsində 300-dən çox bitki ilə qidalanaraq onların məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salan Qəhvəyi mərmər bağacığının müşahidə olunduğu ölkəmizin şimal-qərb və qərb rayonlarının bəzi kəndlərində yerli əhali və sahibkarlarla maarifləndirici görüşlər keçirilir. Görüşlərdə ev şəraitində zərərvericiyə qarşı mümkün mübarizə tədbirləri barədə məlumatlar çatdırılır. Qəhvəyi mərmər bağacığı evlərin çardaqlarında, qapı və pəncərə boşluqlarında, taxta və odun yığınları arasında qışlaya bilir. Zərərvericinin qışlama yerlərini maksimum məhdudlaşdırmaq məqsədilə evlərdə, çardaqlarda, bağlara yaxın tikililərdə vaxtında təmizləmə və təmir işləri aparılmalıdır. Bundan başqa, bağacığın qışlamaq üçün yaşayış və köməkçi binalara daxil olmasının qarşısını almaq üçün bu tikililərdə pəncərələr torla bağlanmalıdır. Aşkar edildikləri təqdirdə onları süpürgə, tozsoran və s. vasitəsilə toplamaq və məhv etmək lazımdır. Qeyd edək ki, beynəlxalq təcrübədə Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə mübarizədə aldadıcı tələlərdən, süni yaradılmış sığınacaq yerlərindən istifadə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bağacıq üçün süni qışlama yerləri əsasən boş karton və ya qəzetlə doldurulmuş adi bir qutudan hazırlanır. Bunun üçün boş qutuya kəsilmiş karton və ya kağız parçaları doldurulur. Hazırlanmış sığınacaqlar evin günəş düşən tərəfində, binaların cənub və qərb tərəflərinə və yaxud çardaqda (damda), bağacığın qışlamaya getdiyi yerlərdə yerləşdirilir və ya 2-3 metr hündürlükdə asılır. Bu cür qutulara yığılan bağacıqlar mexaniki yolla toplanaraq məhv edilməlidir.
Şamaxıda bitki mühafizə vasitələrindən və aqrokimyəvi maddələrdən düzgün istifadə qaydaları ilə bağlı maarifləndirici görüş keçirilib
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin Dağlıq Şirvan Regional Bölməsinin əməkdaşları tərəfindən Şamaxı rayonunda “Bitki mühafizə vasitələrindən və aqrokimyəvi maddələrdən normativlərə uyğun istifadənin təşviqi” mövzusunda maarifləndirici tədbir keçirilib. Tədbirdə müxtəlif bitki və bitkiçilik sahəsində fəaliyyət göstərən fərdi ailə təsərrüfatları, sahibkarlıq subyektləri, aqronomlar və bitki mühafizə vasitələrinin satışı apteklərinin nümayəndələri, eləcə də Kiçik və Orta Biznesin İnkişaf Agentliyi və Dövlət Aqrar İnkişaf Agentliyinin regional bölmələrinin nümayəndələri iştirak ediblər. Tədbir zamanı pestisidlərin, bioloji preparatların və aqrokimyəvi maddələrin dövlət sınağının aparılması, qeydiyyata alınması barədə qanunvericiliyin tələbləri izah edilib, bitki sağlamlığı ilə bağlı həyata keçirilən fitosanitar tədbirlər, pestisid və aqrokimyəvi preparatlardan təhlükəsiz istifadə qaydaları barədə geniş məlumat verilib. Eyni zamanda sahibkarlar istifadəsinə icazə verilmiş preparatların siyahısı ilə tanış olublar. Sonda iştirakçıların sualları cavablandırılıb.
