Giriş
Fındıqda bakterioz xəstəliyinin ekspress risk təhlili aparılıb
19 Dekabr 2022 16:34
Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun mütəxəssisləri tərəfindən Fındıqda bakterioz xəstəliyinin ((Xanthomonas campestris pv. Corylina (Miller et al.) Dye) ekspress risk təhlili həyata keçirilib. Təhlil zamanı müəyyən olunub ki, yüksək iqtisadi zərər verə bilən bu xəstəliyin ölkəmizdə yayılmasının qarşısını almaq üçün zəruri tədbirlər davam etdirilməlidir.
Belə ki, hazırda ölkəmizdən ixrac olunan bitkiçilik məhsulları arasında fındıq əhəmiyyətli yer tutur. Fındıq bitkisi isə inkişaf dövründə çoxsaylı bakterial, göbələk və virus xəstəliklərinin mənfi təsirinə məruz qalır. Bu xəstəliklər fındıq istehsalında ciddi itkilərin yaranmasına səbəb olur. Belə təhlükəli xəstəliklərdən biri də Fındıqda bakterioz xəstəliyidir.
Fındıqda bakterioz xəstəliyi dünyanın bir çox ölkəsində, əsasən də yüksək yağıntı və rütubət müşahidə olunan ərazilərdə cavan fındıq ağaclarının zərərli xəstəliyi kimi tanınır. Bakteriya ilk dəfə 1913-cü ildə Amerika Birləşmiş Ştatlarının Oreqon ştatında aşkarlanıb və patogenliyi sübut edilib. Sonra isə bakteriyanın sirayətlənmiş əkin materialları ilə dünyanın digər ölkələrinə yayıldığı müəyyən olunub. Belə ki, Fındıqda bakterioz xəstəliyi 1932-ci ildə İtaliyada, 1974-cü ildə Fransada, 1979-cu ildə Böyük Britaniyada, 2004-cü ildə İranda, 2007-ci ildə Polşada aşkar edilib. Dünyada fındıq istehsalında əsas yer tutan Türkiyənın Qara dəniz bölgəsində fındıq bağlarında aşkar olunan patogenin kulturaları 1971-ci ildə Qərbi Almaniyaya göndərilib. Nəticədə nümunələrdə bu xəstəliyin olduğu müəyyən edilib. Ölkəmizdə Fındıqda bakterioz xəstəliyi 2007-ci ildə karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərin siyahısına salınıb. Lakin respublikamızda bu xəstəliyin aşkarlanması ilə bağlı rəsmi məlumat qeydə alınmayıb.
Fındıqda bakterioz xəstəliyinə əsasən adi fındıq bitkisində rast gəlinir. Lakin fındığın ağac və ya ayı fındığı, iri fındıq və C.pontica növləri də xəstəliyə həssaslıq göstərir.
Xəstəliyi törədən bakteriya 0,5-0,7 x 1,1-3,8 mkm ölçüsündə olub, çöpşəkilli, polyar qamçılı və qrammənfi çöplərdən ibarətdir. Həmçinin tək qamçısı sayəsində hərəkətlidir və onun endosporları yoxdur. Bu bakteriya qida mühitində Xanthomonas cinsinə daxil olan digər bakteriyalar kimi sarı karateneoid piqment ifraz edir. Bakteriya zədələnmiş yerlər və yarpaqların üzərindəki ağızcıqlar (stomalar) vasitəsilə bitkiyə daxil olur. Bitkinin zədələnmiş yerlərində və sirayətlənmiş tumurcuqlarda 1 ilə qədər canlı qala bilir. Vegetasiya ərzində bir yarpaq üzərində 103-106 sayda bakteriya hüceyrəsi əmələ gəlir. Bakteriya tökülmüş yarpaqlarda 4 aya qədər yaşaya bilir, lakin torpaqda qışlamır. Bu bakteriyanın inkişafı üçün optimal temperatur 28-32° C, maksimum 37° C, minimum 5-7° C-dir. Termal ölüm nöqtəsi isə 53-55° C-dir. 20° C-dən yüksək temperatur yarpaq infeksiyası üçün əlverişli sayılır və inkubasiya dövrü aşağı temperaturda daha qısa olur. Bakteriyanın pH inkişaf göstəricisi 5.2-10.5, optimal pH göstəricisi isə 6-8-dir.
Fındıqda bakterioz xəstəliyindən bitkinin tumurcuqları, yarpaqları, budaqları, gövdəsi, bəzən də meyvələri zərər görür. Xüsusilə yarpaq və çiçək tumurcuqları xəstəliyə çox həssasdır. Belə ki, əvvəlcə üst tumurcuq pulçuqları sirayətlənir, sonra bakteriya tumurcuğun içinə hərəkət edir. Sirayətlənmiş tumurcuqlar qismən zərər görə və ya tamamilə məhv ola bilər. Belə tumurcuqlardan çıxan zoğlar da sirayətlənmiş halda olur. Yarpaqların üzərində ləkələr (nekrozlar) dairəvi və ya nizamsız şəkildə olub, ölçüsü 1-2 mm-dir. Həmçinin yeni əmələ gəlmiş ləkələr əvvəl sarımtıl-yaşıl rəngdə olur, sonra isə qırmızımtıl-qəhvəyi rəngə çevrilir. Sirayətlənmiş zoğlar isə xaricdən qurumuş kimi görünür. Yarpaqlar belə budaqların üzərində qıvrılaraq quruyur və asılı halda qalır. Budaqlardakı yaraları təsbit etmək çətin olur, lakin diqqətlə baxıldıqda qabığın zəif çökdüyünü və qırmızımtıl-qəhvəyi rəngə çevrildiyini müşahidə etmək mümkündür. Meyvə qınlarının üzərindəki ləkələr dairəvi və ya müxtəlif formalı, ölçüsü 1-2 mm olub, tünd-qəhvəyi və yaxud qara rəngdədir.
Fındıqda bakterioz xəstəliyinin yayıldığı ölkələrdə yüksək iqtisadi zərər müşahidə olunur. Bu xəstəlik ciddi sirayətlənmə hallarında, xüsusilə yeni salınan bağlarda və tingliklərdə bitkilərin 10%-dən 100%-dək məhvinə səbəb ola bilir. Qeyd edilənləri nəzərə alaraq, yeni populyasiyanın ölkəmizə daxil olmasının qarşısının alınması məqsədilə qonşu dövlətlərlə sərhəd keçid məntəqələrində və həmsərhəd ərazilərdə fitosanitar nəzarətin ciddi şəkildə saxlanması mütləqdir. Eyni zamanda, əkin materialları zərərli orqanizmlərdən azad zonalardan gətirilməli, azad istehsal yeri və ya azad istehsal sahələrində istehsal olunmalıdır.
Fındıqda bakterioz xəstəliyinin ekspress risk təhlili Azərbaycan Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun “Elmi Araşdırmalar Mərkəzi“ departamenti tərəfindən hazırlanıb və xidməti istifadə üçün Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinə təqdim edilib
Oxşar xəbərlər
Fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmləri, onların mənbələrini, sərhədlərini, yayılma səbəblərini vaxtında müəyyənləşdirmək və ölkə ərazisində fitosanitar sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin fitosanitar müfəttişləri tərəfindən Milli Monitorinq Planına uyğun olaraq meyvə bağlarında monitorinqlər aparılıb. Monitorinq zamanı Beyləqan rayonunda, İmişli rayonunun Murğuzallı, Qaralar, Sabirabad rayonunun Qasımbəyli, Əsgərbəyli, Yuxarı Axtaçı, Muradbəyli, Qəzli, Quruzma, Yenikənd, Mürsəlli, Ulacalı, Bulduq, Ətcələr, Məmişlər, Həşimxanlı, Beşdəli kəndlərində, Saatlı rayonunun Mustafabəyli, Məzrəli, Azadkənd kəndlərində yerləşən nar, xurma və heyva bağlarında zərərli orqanizmlərlə sirayətlənmə əlamətləri olan bitkilərdən nümunələr götürülərək Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim edilib. Müayinələr nəticəsində Meyvə milçəyi, Nar meyvəyeyəni, Meyvə çürüməsi, Afrika əncir milçəyi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Komstok yastıcası və Yaponiya mumlu yalançı qalxanlı yastıcası, bir təsərrüfatda isə Asiya giləmeyvə drozofilası aşkarlanıb. Agentlik əməkdaşları tərəfindən Astara rayonunun Astara şəhəri, Kijəbə qəsəbəsi, Şiyəkəran, Təngərüd, Siyakü, Velədi, Maşxan, Vaqo kəndlərində, habelə Lənkəran rayonunun Şağlaser kəndində 38 təsərrüfat subyektinə məxsus 119.3 hektar sitrus bağında aparılmış monitorinq zamanı Sitrus ağqanadlısı və Qırmızı tor gənəsi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Sitrus tristeza virusu və Yaponiya yalançı qalxanlı mumlu yastıcası müəyyən edilib. Bundan əlavə, Astara rayonunun Şiyəkəran kəndində yerləşən bir neçə sitrus bağında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin Astara rayon Bitki Mühafizə Mərkəzinin əməkdaşları ilə birgə monitorinq təşkil edilib və Sitrus ağqanadlısına qarşı Mərkəzin əməkdaşları tərəfindən bitki mübarizə tədbirləri həyata keçirilib.
Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə ev şəraitində necə mübarizə aparmaq olar?
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) Qəhvəyi mərmər bağacığının ölkə ərazisində yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir. Tədbirlər çərçivəsində 300-dən çox bitki ilə qidalanaraq onların məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salan Qəhvəyi mərmər bağacığının müşahidə olunduğu ölkəmizin şimal-qərb və qərb rayonlarının bəzi kəndlərində yerli əhali və sahibkarlarla maarifləndirici görüşlər keçirilir. Görüşlərdə ev şəraitində zərərvericiyə qarşı mümkün mübarizə tədbirləri barədə məlumatlar çatdırılır. Qəhvəyi mərmər bağacığı evlərin çardaqlarında, qapı və pəncərə boşluqlarında, taxta və odun yığınları arasında qışlaya bilir. Zərərvericinin qışlama yerlərini maksimum məhdudlaşdırmaq məqsədilə evlərdə, çardaqlarda, bağlara yaxın tikililərdə vaxtında təmizləmə və təmir işləri aparılmalıdır. Bundan başqa, bağacığın qışlamaq üçün yaşayış və köməkçi binalara daxil olmasının qarşısını almaq üçün bu tikililərdə pəncərələr torla bağlanmalıdır. Aşkar edildikləri təqdirdə onları süpürgə, tozsoran və s. vasitəsilə toplamaq və məhv etmək lazımdır. Qeyd edək ki, beynəlxalq təcrübədə Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə mübarizədə aldadıcı tələlərdən, süni yaradılmış sığınacaq yerlərindən istifadə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bağacıq üçün süni qışlama yerləri əsasən boş karton və ya qəzetlə doldurulmuş adi bir qutudan hazırlanır. Bunun üçün boş qutuya kəsilmiş karton və ya kağız parçaları doldurulur. Hazırlanmış sığınacaqlar evin günəş düşən tərəfində, binaların cənub və qərb tərəflərinə və yaxud çardaqda (damda), bağacığın qışlamaya getdiyi yerlərdə yerləşdirilir və ya 2-3 metr hündürlükdə asılır. Bu cür qutulara yığılan bağacıqlar mexaniki yolla toplanaraq məhv edilməlidir.
Şamaxıda bitki mühafizə vasitələrindən və aqrokimyəvi maddələrdən düzgün istifadə qaydaları ilə bağlı maarifləndirici görüş keçirilib
Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin Dağlıq Şirvan Regional Bölməsinin əməkdaşları tərəfindən Şamaxı rayonunda “Bitki mühafizə vasitələrindən və aqrokimyəvi maddələrdən normativlərə uyğun istifadənin təşviqi” mövzusunda maarifləndirici tədbir keçirilib. Tədbirdə müxtəlif bitki və bitkiçilik sahəsində fəaliyyət göstərən fərdi ailə təsərrüfatları, sahibkarlıq subyektləri, aqronomlar və bitki mühafizə vasitələrinin satışı apteklərinin nümayəndələri, eləcə də Kiçik və Orta Biznesin İnkişaf Agentliyi və Dövlət Aqrar İnkişaf Agentliyinin regional bölmələrinin nümayəndələri iştirak ediblər. Tədbir zamanı pestisidlərin, bioloji preparatların və aqrokimyəvi maddələrin dövlət sınağının aparılması, qeydiyyata alınması barədə qanunvericiliyin tələbləri izah edilib, bitki sağlamlığı ilə bağlı həyata keçirilən fitosanitar tədbirlər, pestisid və aqrokimyəvi preparatlardan təhlükəsiz istifadə qaydaları barədə geniş məlumat verilib. Eyni zamanda sahibkarlar istifadəsinə icazə verilmiş preparatların siyahısı ilə tanış olublar. Sonda iştirakçıların sualları cavablandırılıb.
