Giriş
Pepino mozaik virusunun bitkilərə vurduğu zərər və mübarizə üsulları
6 Avqust 2021 15:26
Pepino mozaik virusu kənd təsərrüfatı məhsullarına ciddi ziyan vurmaq potensialına malik olan təhlükəli virusdur. Pepino mozaikin simptomları virusun genotipinə, sirayətlənmiş bitkinin növünə, vegetasiyasına və iqlim şəraitinə görə dəyişir. Sirayətlənmiş bitkilərin kök, gövdə, yarpaq və meyvəsində aşkar edilə bilər. İlkin simptomlar sirayətlənmədən 2-3 həftə sonra görünür. Saplaqda və çiçək qruplarında çiçəklərin və meyvələrin inkişafına təsir göstərə biləcək qəhvəyi zolaqlar müşahidə edilə bilər. Pepino mozaik virusu ilə bitkinin yoluxmasının ümumi əlaməti meyvənin mərmər görünüşlü olması və yarpaqlarda xlorotik rəng dəyişkənliyidir. Virusa yoluxan pomidor bitkilərinin yarpaqlarında kiçik və parlaq sarı ləkələr, sarı-yaşıl mozaika, xloroz, deformasiya, uc yarpaqlarının yüngül qıvrılması, yaşıl yarpaqlarda “xallanma” kimi fərqli viral simptomlar müşahidə edilir. Bitki inkişaf etdikcə yarpaqlardakı simptomlar azalır və ya itir. Buna baxmayaraq, təxminən 4 həftə əvvəl pepino mozaikə sirayətlənmiş və inkişaf etməkdə olan bitkinin demək olar ki, bütün yeraltı və yerüstü hissələrində virusa rast gəlinir. Bəzi hallarda yarpaq və ya gövdədə nekroza səbəb olur. Pepino mozaik virusla sirayətlənmiş bitkidə meyvənin rəngi dəyişir, üzərində qeyri-müntəzəm xətlər müşahidə olunur. Meyvənin üzəri mərmər görünüşlü olub, sarı-narıncı rəng alır. Meyvələrdə istehlak dəyərini aşağı salan çatlama, qeyri-bərabər yetişmə, deformasiyalara və kasa yarpaqlarında qəhvəyi rəng dəyişkənliyinə də rast gəlinir.
Bu virus pomidor istehsalında məhsuldarlığı və meyvənin əmtəəlik keyfiyyətini aşağı salmasına görə ən təhlükəli viruslardan biri hesab olunur. Pepino mozaik xüsusilə istixanalarda yetişən pomidorlarda 40%-ə qədər məhsul və keyfiyyət itkisinə səbəb ola bilər.
2001-2003-cü illərdə İngiltərədə pomidor istixanalarında aparılan tədqiqatlar nəticəsində virusa yoluxma səbəbindən pomidor istehsalı 6-38% azalıb. 2006-cı ildə məhsulda keyfiyyət itkisi daha az hiss olunsa da, ümumi gəlir itkisi 5-10% arasında olub. Belçikada mütəxəssislər pomidor istehsalçılarının verdiyi məlumatlar əsasında pepino mozaik virusunun səbəb olduğu illik itkini 50% qiymətləndiriblər. İspaniyada isə pepino mozaik virusu pomidor istixanalarında 15-80% məhsul itkisinə səbəb olmuşdur.
Sirayətlənməsi və yayılması olduqca asan və tez, mübarizəsi isə həddindən artıq çətin olan pepino mozaik virusuna qarşı ən səmərəli mübarizə üsullarından biri davamlı sortların əkilməsidir. Virusa qarşı davamlı sort və hibridlərin yaradılması mübarizə baxımından ən vacib məsələlərdəndir.
İstehsal sahəsindəki bitkilər mütəmadi olaraq yoxlanılmalı və virusun simptomları olan bitkilərin üzərinə böyük plastik torbalar keçirilərək diqqətlə çıxarılmalı, sağlam bitkilərə toxunmadan istixanadan kənarlaşdırılaraq yandırılmalıdır. Yoluxmuş bitkinin səthə toxunmamasına xüsusi diqqət etmək lazımdır. Tozlanmada istifadə edilən Bombus arılarının virusla sirayətlənmiş bitkilərlə təmasını nəzərə alaraq yoluxma aşkarlanan istehsal sahəsində ocaqlar məhv edildikdən sonra arı koloniyaları dəyişdirilməlidir. İstehsal sahəsində çalışan işçilər təmiz iş paltarı və əlcək istifadə etməli, istixananın hər bölməsi üçün iş paltarlarını dəyişməlidirlər. Əllər tez-tez sabunlu su ilə yuyulmalı, istixanaların giriş qapılarında dezenfektan hopdurulmuş ayaqaltılar qoyulmalıdır. Alət və avadanlıqlar təmizlənməli və dezinfeksiya edilməlidir. Bu məqsədlə məhsul yığımı zamanı əlcəklər, budama qayçıları, kənd təsərrüfatı alətləri 3-5%-li yağsız süddə saxlanılmalıdır. Məhsulun qablaşdırılmasına xüsusi nəzarət edilməli, xəstəliyin əlamətləri olan məhsullar çeşidlənərək kənarlaşdırılmalıdır. İşçilər istehsal sahəsindən qablaşdırma sahəsinə və ya əksinə keçməməli, istehsal sahəsində çalışan işçilər xəstəliyin əlamətləri və profilaktik tədbirlər barədə maarifləndirilməlidirlər.
Bundan əlavə, turizm məqsədilə xarici səyahətlər zamanı və ya digər yollarla toxum və bitki materialının nəzarətdən kənar ölkəyə gətirilməsi yolverilməzdir. İstehsal sahələrində virusdan qorunmaq üçün gigiyena qaydalarına riayət edilməli, xəstəlik mütəmadi monitorinqlərlə nəzarət altında saxlanılmalı və müəyyən olunduğu ərazilərdə ocaqlar məhv edilməlidir.
Pepino mozaik virusu ilə yoluxmamış əkin və səpin materialından istifadə edilməlidir. Toxumlar 70-80°C-də 48-72 saat saxlanıldıqda və 1%-li ağardıcı maye və ya 10%-li Na3PO4 ilə dezinfeksiya edildikdə toxumun cücərmə qabiliyyəti qalmaqla pepino mozaik virusu məhv edilə bilər.
Oxşar xəbərlər
Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə tədbirləri davam etdirilir
Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiq edilmiş “Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı bitki mühafizəsinə dair Tədbirlər Planı”nın icrası məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi Qəhvəyi mərmər bağacığının ölkə ərazisində yayılmasının qarşısının alınması istiqamətində müvafiq fitosanitar nəzarət və maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir. Tədbirlər çərçivəsində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin, Daşkəsən Rayon İcra Hakimiyyətinin və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin yerli bölmələrinin əməkdaşlarının və rayon sakinlərinin iştirakı ilə görüş keçirilib. Görüşdə Qəhvəyi mərmər bağacığının kütləvi aşkarlandığı ərazilərdə müvafiq mübarizə tədbirlərinin gücləndirilməsi, mümkün qışlama yerlərində müşahidələrin aparılması və zərərvericinin aşkarlandığı təqdirdə mexaniki yollarla məhv edilməsi, habelə mübarizə tədbirlərində vətəndaşların aktiv iştirakının zəruriliyi barədə məlumatlar verilib. Qəhvəyi mərmər bağacığına qarşı mübarizə yolları ilə bağlı maarifləndirici çap materialları paylanıb.
Fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmləri, onların mənbələrini, sərhədlərini, yayılma səbəblərini vaxtında müəyyənləşdirmək və ölkə ərazisində fitosanitar sabitliyin təmin edilməsi məqsədilə Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin fitosanitar müfəttişləri tərəfindən Milli Monitorinq Planına uyğun olaraq meyvə bağlarında monitorinqlər aparılıb. Monitorinq zamanı Beyləqan rayonunda, İmişli rayonunun Murğuzallı, Qaralar, Sabirabad rayonunun Qasımbəyli, Əsgərbəyli, Yuxarı Axtaçı, Muradbəyli, Qəzli, Quruzma, Yenikənd, Mürsəlli, Ulacalı, Bulduq, Ətcələr, Məmişlər, Həşimxanlı, Beşdəli kəndlərində, Saatlı rayonunun Mustafabəyli, Məzrəli, Azadkənd kəndlərində yerləşən nar, xurma və heyva bağlarında zərərli orqanizmlərlə sirayətlənmə əlamətləri olan bitkilərdən nümunələr götürülərək Qida Təhlükəsizliyi İnstitutunun müvafiq laboratoriyasına təqdim edilib. Müayinələr nəticəsində Meyvə milçəyi, Nar meyvəyeyəni, Meyvə çürüməsi, Afrika əncir milçəyi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Komstok yastıcası və Yaponiya mumlu yalançı qalxanlı yastıcası, bir təsərrüfatda isə Asiya giləmeyvə drozofilası aşkarlanıb. Agentlik əməkdaşları tərəfindən Astara rayonunun Astara şəhəri, Kijəbə qəsəbəsi, Şiyəkəran, Təngərüd, Siyakü, Velədi, Maşxan, Vaqo kəndlərində, habelə Lənkəran rayonunun Şağlaser kəndində 38 təsərrüfat subyektinə məxsus 119.3 hektar sitrus bağında aparılmış monitorinq zamanı Sitrus ağqanadlısı və Qırmızı tor gənəsi ilə yanaşı, karantin tətbiq edilən zərərli orqanizmlərdən Sitrus tristeza virusu və Yaponiya yalançı qalxanlı mumlu yastıcası müəyyən edilib. Bundan əlavə, Astara rayonunun Şiyəkəran kəndində yerləşən bir neçə sitrus bağında Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi yanında Aqrar Xidmətlər Agentliyinin Astara rayon Bitki Mühafizə Mərkəzinin əməkdaşları ilə birgə monitorinq təşkil edilib və Sitrus ağqanadlısına qarşı Mərkəzin əməkdaşları tərəfindən bitki mübarizə tədbirləri həyata keçirilib.
Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə ev şəraitində necə mübarizə aparmaq olar?
Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi (AQTA) Qəhvəyi mərmər bağacığının ölkə ərazisində yayılmasının qarşısını almaq məqsədilə maarifləndirmə tədbirlərini davam etdirir. Tədbirlər çərçivəsində 300-dən çox bitki ilə qidalanaraq onların məhsuldarlığını əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salan Qəhvəyi mərmər bağacığının müşahidə olunduğu ölkəmizin şimal-qərb və qərb rayonlarının bəzi kəndlərində yerli əhali və sahibkarlarla maarifləndirici görüşlər keçirilir. Görüşlərdə ev şəraitində zərərvericiyə qarşı mümkün mübarizə tədbirləri barədə məlumatlar çatdırılır. Qəhvəyi mərmər bağacığı evlərin çardaqlarında, qapı və pəncərə boşluqlarında, taxta və odun yığınları arasında qışlaya bilir. Zərərvericinin qışlama yerlərini maksimum məhdudlaşdırmaq məqsədilə evlərdə, çardaqlarda, bağlara yaxın tikililərdə vaxtında təmizləmə və təmir işləri aparılmalıdır. Bundan başqa, bağacığın qışlamaq üçün yaşayış və köməkçi binalara daxil olmasının qarşısını almaq üçün bu tikililərdə pəncərələr torla bağlanmalıdır. Aşkar edildikləri təqdirdə onları süpürgə, tozsoran və s. vasitəsilə toplamaq və məhv etmək lazımdır. Qeyd edək ki, beynəlxalq təcrübədə Qəhvəyi mərmər bağacığı ilə mübarizədə aldadıcı tələlərdən, süni yaradılmış sığınacaq yerlərindən istifadə xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Bağacıq üçün süni qışlama yerləri əsasən boş karton və ya qəzetlə doldurulmuş adi bir qutudan hazırlanır. Bunun üçün boş qutuya kəsilmiş karton və ya kağız parçaları doldurulur. Hazırlanmış sığınacaqlar evin günəş düşən tərəfində, binaların cənub və qərb tərəflərinə və yaxud çardaqda (damda), bağacığın qışlamaya getdiyi yerlərdə yerləşdirilir və ya 2-3 metr hündürlükdə asılır. Bu cür qutulara yığılan bağacıqlar mexaniki yolla toplanaraq məhv edilməlidir.
