Giriş
Pepino mozaik virusunun bitkilərə vurduğu zərər və mübarizə üsulları
6 Avqust 2021 15:26
Pepino mozaik virusu kənd təsərrüfatı məhsullarına ciddi ziyan vurmaq potensialına malik olan təhlükəli virusdur. Pepino mozaikin simptomları virusun genotipinə, sirayətlənmiş bitkinin növünə, vegetasiyasına və iqlim şəraitinə görə dəyişir. Sirayətlənmiş bitkilərin kök, gövdə, yarpaq və meyvəsində aşkar edilə bilər. İlkin simptomlar sirayətlənmədən 2-3 həftə sonra görünür. Saplaqda və çiçək qruplarında çiçəklərin və meyvələrin inkişafına təsir göstərə biləcək qəhvəyi zolaqlar müşahidə edilə bilər. Pepino mozaik virusu ilə bitkinin yoluxmasının ümumi əlaməti meyvənin mərmər görünüşlü olması və yarpaqlarda xlorotik rəng dəyişkənliyidir. Virusa yoluxan pomidor bitkilərinin yarpaqlarında kiçik və parlaq sarı ləkələr, sarı-yaşıl mozaika, xloroz, deformasiya, uc yarpaqlarının yüngül qıvrılması, yaşıl yarpaqlarda “xallanma” kimi fərqli viral simptomlar müşahidə edilir. Bitki inkişaf etdikcə yarpaqlardakı simptomlar azalır və ya itir. Buna baxmayaraq, təxminən 4 həftə əvvəl pepino mozaikə sirayətlənmiş və inkişaf etməkdə olan bitkinin demək olar ki, bütün yeraltı və yerüstü hissələrində virusa rast gəlinir. Bəzi hallarda yarpaq və ya gövdədə nekroza səbəb olur. Pepino mozaik virusla sirayətlənmiş bitkidə meyvənin rəngi dəyişir, üzərində qeyri-müntəzəm xətlər müşahidə olunur. Meyvənin üzəri mərmər görünüşlü olub, sarı-narıncı rəng alır. Meyvələrdə istehlak dəyərini aşağı salan çatlama, qeyri-bərabər yetişmə, deformasiyalara və kasa yarpaqlarında qəhvəyi rəng dəyişkənliyinə də rast gəlinir.
Bu virus pomidor istehsalında məhsuldarlığı və meyvənin əmtəəlik keyfiyyətini aşağı salmasına görə ən təhlükəli viruslardan biri hesab olunur. Pepino mozaik xüsusilə istixanalarda yetişən pomidorlarda 40%-ə qədər məhsul və keyfiyyət itkisinə səbəb ola bilər.
2001-2003-cü illərdə İngiltərədə pomidor istixanalarında aparılan tədqiqatlar nəticəsində virusa yoluxma səbəbindən pomidor istehsalı 6-38% azalıb. 2006-cı ildə məhsulda keyfiyyət itkisi daha az hiss olunsa da, ümumi gəlir itkisi 5-10% arasında olub. Belçikada mütəxəssislər pomidor istehsalçılarının verdiyi məlumatlar əsasında pepino mozaik virusunun səbəb olduğu illik itkini 50% qiymətləndiriblər. İspaniyada isə pepino mozaik virusu pomidor istixanalarında 15-80% məhsul itkisinə səbəb olmuşdur.
Sirayətlənməsi və yayılması olduqca asan və tez, mübarizəsi isə həddindən artıq çətin olan pepino mozaik virusuna qarşı ən səmərəli mübarizə üsullarından biri davamlı sortların əkilməsidir. Virusa qarşı davamlı sort və hibridlərin yaradılması mübarizə baxımından ən vacib məsələlərdəndir.
İstehsal sahəsindəki bitkilər mütəmadi olaraq yoxlanılmalı və virusun simptomları olan bitkilərin üzərinə böyük plastik torbalar keçirilərək diqqətlə çıxarılmalı, sağlam bitkilərə toxunmadan istixanadan kənarlaşdırılaraq yandırılmalıdır. Yoluxmuş bitkinin səthə toxunmamasına xüsusi diqqət etmək lazımdır. Tozlanmada istifadə edilən Bombus arılarının virusla sirayətlənmiş bitkilərlə təmasını nəzərə alaraq yoluxma aşkarlanan istehsal sahəsində ocaqlar məhv edildikdən sonra arı koloniyaları dəyişdirilməlidir. İstehsal sahəsində çalışan işçilər təmiz iş paltarı və əlcək istifadə etməli, istixananın hər bölməsi üçün iş paltarlarını dəyişməlidirlər. Əllər tez-tez sabunlu su ilə yuyulmalı, istixanaların giriş qapılarında dezenfektan hopdurulmuş ayaqaltılar qoyulmalıdır. Alət və avadanlıqlar təmizlənməli və dezinfeksiya edilməlidir. Bu məqsədlə məhsul yığımı zamanı əlcəklər, budama qayçıları, kənd təsərrüfatı alətləri 3-5%-li yağsız süddə saxlanılmalıdır. Məhsulun qablaşdırılmasına xüsusi nəzarət edilməli, xəstəliyin əlamətləri olan məhsullar çeşidlənərək kənarlaşdırılmalıdır. İşçilər istehsal sahəsindən qablaşdırma sahəsinə və ya əksinə keçməməli, istehsal sahəsində çalışan işçilər xəstəliyin əlamətləri və profilaktik tədbirlər barədə maarifləndirilməlidirlər.
Bundan əlavə, turizm məqsədilə xarici səyahətlər zamanı və ya digər yollarla toxum və bitki materialının nəzarətdən kənar ölkəyə gətirilməsi yolverilməzdir. İstehsal sahələrində virusdan qorunmaq üçün gigiyena qaydalarına riayət edilməli, xəstəlik mütəmadi monitorinqlərlə nəzarət altında saxlanılmalı və müəyyən olunduğu ərazilərdə ocaqlar məhv edilməlidir.
Pepino mozaik virusu ilə yoluxmamış əkin və səpin materialından istifadə edilməlidir. Toxumlar 70-80°C-də 48-72 saat saxlanıldıqda və 1%-li ağardıcı maye və ya 10%-li Na3PO4 ilə dezinfeksiya edildikdə toxumun cücərmə qabiliyyəti qalmaqla pepino mozaik virusu məhv edilə bilər.
Oxşar xəbərlər
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür
12 May - Beynəlxalq Bitki Sağlamlığı Günüdür. Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən elan edilən bu günün məqsədi bitki sağlamlığının qorunmasının qlobal miqyasda əhəmiyyətini vurğulamaq və bu sahədə ictimaiyyəti maarifləndirməkdir. Azərbaycan Respublikasının Qida Təhlükəsizliyi Agentliyi tərəfindən ölkəmizdə bitki sağlamlığının qorunması, həmçinin xəstəliklərin, zərərvericilərin vaxtında aşkarlanaraq onlara qarşı effektiv mübarizə tədbirlərinin görülməsi məqsədilə mütəmadi tədbirlər həyata keçirilir. Qida zəncirinin əsas elementlərindən olan bitki sağlamlığı sahəsində hüquqi bazanın təkmilləşdirilməsi istiqamətində AQTA tərəfindən yeni “Bitki sağlamlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanun layihəsi hazırlanıb. Qanun layihəsinin məqsədləri əsasəsn bitki xəstəliklərinə qarşı mübarizə metodlarını daha da təkmilləşdirmək, pestisidlərin, aqrokimyəvi maddələrin düzgün istifadəsini nəzarət altına almaq, kənd təsərrüfatı məhsullarının beynəlxalq tələblərə uyğunluğunu təmin etməkdir. Həmçinin bitki sağlamlığının təmin olunmasında Azərbaycan Qida Təhlükəsizlyi İnstitutunun ixtisaslaşmış laboratoriyaları xüsusi rola malikdir. Mərkəzi Fitosanitar Laboratoriyasında entomoloji, herboloji, fitohelmintoloji, mikoloji, bakterioloji və virusoloji ekspertizalar aparılır. Kompleks Tədqiqatlar Laboratoriyasında beynəlxalq metodlardan istifadə edilərək, pestisid və aqrokimyəvi maddələrin laboratoriya sınaqları həyata keçirilir. Milli Referens Laboratoriyasında meyvə-tərəvəz məhsullarında pestisidlərin qalıq miqdarları təyin olunur. Eyni zamanda Xaçmaz, Lənkəran və Tovuz Regional Sınaq Laboratoriyalarında bitki xəstəliklərinin aşkar olunması istiqamətində ən müasir laborator sınaqlar həyata keçirir. Eləcə də fitosanitar sahədə nəzarətin daha da gücləndirilməsi və işin səmərəli təşkili məqsədilə Səyyar Fitosanitar Laboratoriya fəaliyyət göstərir.
Bitki sağlamlığının qorunması istiqamətində tədbirlər davam etdirilir
Karantin tətbiq edilən, o cümlədən potensial təhlükəli zərərli orqanizmlərdən qorumaq və onların mənbələrini vaxtında aşkarlamaq məqsədilə karantin nəzarətində olan materiallarda müntəzəm olaraq müşahidələrin aparılması, fitosanitar ekspertizaların keçirilməsi və profilaktik tədbirlərin görülməsi istiqamətində Qida Təhlükəsizliyi Agentliyinin müfəttişləri tərəfindən fitosanitar monitorinqlər davam etdirilir. Milli Monitorinq Planı çərçivəsində Agentliyin Şəki-Zaqatala regional bölməsinin əməkdaşları tərəfindən ilkin istehsal təsərrüfatlarında keçirilmiş fitosanitar monitorinqlər zamanı simptomlu bitki hissələrindən nümunələr götürülərək laborator müayinələrə cəlb edilib. Müayinələr nəticəsində Şəki rayonunun Öryət və Çeşməli kəndləri ərazisində yerləşən tumlu-çəyirdəkli meyvə bağlarında karantin tətbiq edilən göbələk mənşəli Qonur monilioz çürümə xəstəliyi aşkarlanıb. Monitorinq zamanı həmçinin bağçılıq təsərrüfatlarında Qəhvəyi mərmər bağacığı, Şaftalı meyvəyeyəni, Qərb çiçək tripsi və Şərq meyvəyeyəni kimi karantin tətbiq edilən zərərvericilərin mövcudluğunu müəyyənləşdirmək məqsədilə feromon tələlər asılıb. Sahə aqronomu və texniki işçilərlə söhbətlər aparılıb, zərərvericilərlə mübarizə üsulları əks olunan maarifləndirici çap materialları paylanıb. Eyni zamanda təsərrüfat sahiblərinə və işçilərə pestisid və aqrokimyəvi maddələrin saxlanması, daşınması, tətbiq reqlamenti, o cümlədən istifadəsi zamanı təhlükəsizlik qaydalarına əməl olunması barədə tövsiyələr verilib.
AQTA ilə Səudiyyə Ərəbistanının Ətraf Mühit, Su və Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi arasında Anlaşma Memorandumu imzalanıb
Səudiyyə Ərəbistanı Krallığının paytaxtı Ər-Riyad şəhərində Azərbaycan Hökuməti ilə Səudiyyə Ərəbistanı Krallığı Hökuməti arasında iqtisadiyyat, ticarət, investisiya, texnologiya, mədəniyyət, idman və gənclər sahələrində əməkdaşlığa dair Müştərək Komissiyanın 8-ci iclası keçirilib.
